Türkiyənin qlobal gücə çevrilməsi artıq təkcə siyasi bəyanat deyil, beynəlxalq münasibətlər sistemində reallıq kimi qəbul olunur. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Anıtkabırda verdiyi bəyanatda “Türkiyə qlobal gücə çevrilməkdədir” fikri Ankaranın son illərdə apardığı çoxvektorlu, müstəqil və aktiv xarici siyasətin məntiqi nəticəsini əks etdirir.
Yeni dünya düzəni və Türkiyənin coğrafi üstünlüyü
Yeni dünya düzəninin formalaşdığı bir vaxtda Türkiyənin yerləşdiyi geostrateji mövqe onun əhəmiyyətini daha da artırır. Avropa ilə Asiya, Şimal ilə Cənub, Qərb ilə Şərq arasında təbii körpü rolunda çıxış edən Türkiyə həm enerji, həm logistika, həm də təhlükəsizlik baxımından qlobal sistemin mərkəzindədir.
Bu reallığı artıq aparıcı güclər - ABŞ, Rusiya, Çin və Avropa dövlətləri qəbul edir: yeni dünya düzəninin Türkiyəsiz formalaşması mümkün deyil.
Enerji və logistik mərkəz rolunda Ankara
Türkiyə bu gün Avropa üçün enerji təhlükəsizliyinin əsas təminatçılarından birinə çevrilib. Bakı–Tbilisi–Ceyhan, TANAP, TAP kimi nəhəng enerji layihələri ilə yanaşı, “Orta Dəhliz” - Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu sayəsində də Avropa ilə Asiyanı birləşdirən əsas nəqliyyat arteriyası kimi çıxış edir.
Ankara bu istiqamətdə həm iqtisadi, həm də siyasi üstünlük qazanaraq regional oyunçudan qlobal logistik gücə çevrilməkdədir.
Regional siyasətdə çoxşaxəli təsir
Türkiyənin Yaxın Şərq, Şimali Afrika, Balkanlar, Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyada təsir imkanları sürətlə artır. Ankara bu bölgələrdə həm diplomatik, həm humanitar, həm də hərbi-strateji vasitələrlə aktiv iştirak edir.
Türkiyə həm NATO üzvü kimi Qərbin təhlükəsizlik arxitekturasının əsas dayaqlarından biridir, həm də türk və islam dünyasında birləşdirici güc kimi çıxış edir. Bu ikili mövqe ona balanslaşdırılmış siyasət yürütmək və müxtəlif güc mərkəzləri arasında körpü rolunu oynamaq imkanı yaradır.
NATO-da ikinci hərbi qüdrət
Türkiyə NATO-nun ikinci ən güclü ordusuna malik olmaqla alyansın hərbi strukturlarında mühüm yer tutur. Qara dənizdən Aralıq dənizinədək uzanan coğrafiyada Türkiyənin hərbi varlığı NATO-nun təhlükəsizlik strategiyası üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Bu səbəbdən ABŞ və Avropa ölkələri Ankaranı öz tərəflərinə çəkmək üçün daha praqmatik yanaşma nümayiş etdirirlər. Məsələn, Böyük Britaniya, Almaniya və İtaliya ilə “Eurofighter Typhoon” qırıcı təyyarələrinin alınması barədə sazişin imzalanması bu tendensiyanın bariz nümunəsidir.
ABŞ, Rusiya və Çin – Ankara uğrunda diplomatik yarış
Hazırkı çoxqütblü dünyada ABŞ, Rusiya və Çin kimi güclər Türkiyənin tərəfdaşlığını qazanmaq uğrunda səssiz rəqabət aparır.
Vaşinqton Ankaranı öz yanında saxlamaq üçün Ərdoğanı “böyük lider” adlandırır, Türkiyəyə qarşı sanksiya siyasətini yumşaldır və Yaxın Şərq problemlərinin həllində ona mühüm rol verir.
Eyni zamanda, Rusiya-Ukrayna müharibəsində Türkiyənin vasitəçilik missiyası, Qara dəniz taxıl sazişində oynadığı rol, Moskva və Kiyev arasında dialoq körpüsü yaratmaq cəhdləri Ankaranın qlobal diplomatiyadakı əvəzsiz mövqeyini göstərir.
Suriya və Qəzza məsələlərində diplomatik aktivlik
Türkiyə həm Qəzza böhranında, həm də Suriya məsələsində balanslı və təşəbbüskar mövqe nümayiş etdirir. Bu, Ankaranı bölgədəki əsas vasitəçi dövlətə çevirib. ABŞ dövlət katibi və Türkiyə XİN başçısının Vaşinqtonda keçirilən sammiti də göstərir ki, Ağ Ev Ankara ilə strateji əməkdaşlığı genişləndirməyə hazırdır.
Orta Dəhliz və Mərkəzi Asiya - yeni strateji prioritetlər
Türkiyə üçün “Orta Dəhliz” layihəsi yalnız nəqliyyat marşrutu deyil, həm də geosiyasi vasitədir. Bu dəhliz Rusiya və Çinin Mərkəzi Asiyadakı təsirini balanslaşdırmaqla, regionda ABŞ və Avropa üçün yeni imkanlar açır.
Beləliklə, Ankara həm Qərbin, həm də Asiyanın enerji və ticarət maraqlarını uzlaşdıran əsas oyunçuya çevrilir.
Türk dünyası və Azərbaycan üçün yeni imkanlar
Türkiyənin qlobal gücə çevrilməsi, şübhəsiz ki, Azərbaycan və bütövlükdə Türk dünyası üçün mühüm strateji avantajlar yaradır.
Zəngəzur dəhlizinin reallaşması, Orta Dəhlizin genişlənməsi, enerji və müdafiə sahəsində əməkdaşlığın dərinləşməsi Türk dövlətləri arasında inteqrasiyanı gücləndirəcək.
Bu, həm regional sabitliyin, həm də yeni geosiyasi reallığın əsas dayağı olacaq.
Türkiyə artıq sadəcə regional aktor deyil, çoxqütblü dünyanın formalaşmasında aktiv rol oynayan qlobal gücdür. Onun balanslı siyasəti, hərbi-siyasi potensialı, enerji və logistik üstünlüyü, diplomatik çevikliyi həm Avropa, həm Asiya, həm də islam dünyası üçün strateji əhəmiyyət daşıyır.
Ərdoğanın Anıtkabırdakı bəyanatı bu reallığın siyasi ifadəsi, yeni dünya düzənində Ankaranın özünəinamının göstəricisidir.
Mürtəza
