Bakı. Trend:
Qlobal ticarət axınlarının transformasiyası fonunda Asiyanınşərq regionlarını, o cümlədən Çinlə Avropanı birləşdirən OrtaDəhliz getdikcə daha böyük strateji əhəmiyyət qazanır. LayihəAvropa ilə Asiyanı Xəzər dənizi vasitəsilə birləşdirən ən qısa vəən təhlükəsiz marşrutu təmin edir və Avrasiya nəqliyyat-logistikasisteminin əsas elementlərindən biri kimi qiymətləndirilir.
Çoxşaxəli Avrasiya logistika sisteminin inkişafındaAzərbaycanın rolu
2025-ci il sentyabrın 29-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev6-cı Xəzər Biznes Forumunun iştirakçılarına müraciətində qeyd edibki, Orta Dəhliz geniş coğrafiyanı əhatə edən stratejilayihədir.
“Bu dəhliz Avropanı Xəzər dənizi vasitəsilə Asiya ilə bağlayanetibarlı və təhlükəsiz marşrut, yüklərin Asiyadan Avropaya və əksistiqamətdə çatdırılmasının ən qısa və optimal yoludur.Azərbaycanınəlverişli coğrafi mövqeyi – iki qitənin tam ortasında yerləşməsibizə bağlılıq məsələlərində mühüm rol oynamağa imkan verir. Bu günartıq fəxrlə deyə bilərik ki, Azərbaycanın uzunmüddətli baxışı vəyorulmaz səyləri nəticəsində Asiya və Avropa arasında daha yaxşısinerjini təmin edən Orta Dəhliz kimi irimiqyaslı layihəninreallaşması mümkün olmuşdur. Orta Dəhlizin tam istismara verilməsiAzərbaycanın iqtisadi potensialı ilə yanaşı, ölkəmizdə mövcud olansiyasi sabitlik və təhlükəsizlik amili ilə də şərtlənmişdir”,- deyədövlət başçısı vurğulayıb.
Azərbaycan beynəlxalq tərəfdaşlarla sıx əməkdaşlıq şəraitindəvahid rüsum siyasətinin formalaşdırılması, gömrük və sərhədprosedurlarının sadələşdirilməsi, eləcə də multimodal daşımalarıninkişafı istiqamətində mühüm addımlar atır. Bunun təsdiqi olaraq,oktyabrın əvvəlində Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstanın dəmiryolu operatorları Orta Dəhliz üzrə daşımalar üçün vahiduzunmüddətli tarif tətbiqi barədə razılığa gəliblər. Tərəflərliman, dəmir yolu və logistika infrastrukturununtəkmilləşdirilməsi, “dar boğazların” aradan qaldırılması,rəqəmsallaşmanın genişləndirilməsi və dəhlizin buraxıcılıqqabiliyyətinin artırılması ilə bağlı birgə tədbirlər görmək barədərazılaşıblar.
Azərbaycan Orta Dəhlizin potensialından fəal şəkildə istifadəetməklə yanaşı, infrastrukturunu inkişaf etdirir və transsərhədəməliyyatları optimallaşdırır. Xüsusi diqqət logistikanın “yumşaq”elementlərinə - gömrük və sərhəd nəzarətinə yönəldilir ki, bu dadaşımaların sürətini və proqnozlaşdırıla bilməsini artırır.
Son illərin statistikası ölkə üzərindən keçən tranzitaxınlarında ciddi artımı göstərir. 2022-ci ildən etibarən ümumiyükdaşımaların həcmi demək olar ki, beş dəfə artıb. Çinistiqamətindən Azərbaycandan keçən konteyner daşımaları 2023-cüildə cəmi bir-iki blok qatarı olduğu halda, 2024-cü ildə təxminən280-ə çatıb, 2025-ci ilin ilk doqquz ayında isə bu göstərici 290olub. Proqnozlara görə, ilin sonuna qədər konteyner qatarlarınınsayı 400-ə çata bilər ki, bu da davamlı artımı və marşrutunyüksələn strateji əhəmiyyətini əks etdirir.
Çin–Azərbaycan–Avropa marşrutu üzrə yükdaşımaların həcmininartımı üçün yüksək və davamlı potensial mövcuddur. Qlobal təchizatzəncirlərinin şaxələndirilməsi və şirkətlərin daha dayanıqlılogistika həlləri axtarması fonunda Transxəzər dəhlizi ehtiyatmarşrutdan əsas ticarət yoluna çevrilib. Beləliklə,Çin–Azərbaycan–Avropa istiqaməti üzrə daşımaların həcmi 2030-cu iləqədər iki dəfə arta bilər.
Bakı–Tbilisi–Qars (BTQ) dəmir yolu Orta Dəhlizin stratejielementi kimi çıxış edir, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasındabirbaşa quru əlaqəsi yaradaraq Asiyadan Avropaya yüklərin daşınmasıüçün effektiv tranzit arteriyası formalaşdırır. Bu marşrut ənənəvidəniz yolları ilə müqayisədə çatdırılma müddətini azaldır vədaşımaların etibarlılığını artırır.
Beynəlxalq qiymətləndirmə və iqtisadi təsir
Xəzər dənizini Azərbaycan vasitəsilə Qara dəniz regionu iləbirləşdirən Orta Dəhliz beynəlxalq ekspertlər tərəfindən Avrasiyaticarət axınlarının transformasiyasının əsas elementi kimi nəzərdənkeçirilir. Analitiklərin fikrincə, bu dəhliz Azərbaycaniqtisadiyyatının inkişafı üçün strateji hərəkət verici qüvvəyəçevrilə bilər və yeni regional logistika arxitekturası formalaşdırabilər.
Ticarət siyasətindəki qlobal dəyişikliklər, eləcə də Süveyşkanalı və Rusiya ərazisi üzərindən tranzit riskləri dünya ticarətaxınlarının yenidən bölüşdürülməsinə gətirib çıxarır. Bu kontekstdəXəzər–Qara dəniz Orta Dəhlizi yeni strateji əhəmiyyət qazanır: Carion il ərzində tranzit həcmlərinin 3–4 dəfə artacağı gözlənilir.
Xəzər sahilindən Gürcüstan və Türkiyəyə qədər uzanan OrtaDəhlizin mərkəzi halqası olan Azərbaycan bu dinamika nəticəsindəhəm tranzitdən birbaşa, həm də yeni ticarət axınları ətrafındaformalaşan istehsal zəncirlərinə inteqrasiya vasitəsilə əhəmiyyətlifaydalar əldə edə bilər.
Orta Dəhlizin rolunun güclənməsi təkcə əsas iştirakçılar –Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstan üçün deyil, həm də dəhlizləəlaqələrdən faydalanan Özbəkistan və Qırğızıstan kimi digər ölkələrüçün də müsbət nəticələr yaradır.
Bu səbəbdən dəmir yolu xətlərinin buraxıcılıq qabiliyyətininartırılması, dəniz donanmasının və yük qatarlarınınmodernləşdirilməsi və genişləndirilməsi, limanların və logistikamərkəzlərinin tikintisi və inkişafı da daxil olmaqla infrastruktursahəsinə yatırımlar artıb.
Orta Dəhlizin inkişafında TRIPP-in rolu
“Beynəlxalq Sülh və Rifah Naminə Tramp Marşrutu” (TRIPP,Zəngəzur dəhlizi) Azərbaycanın əsas hissəsini ölkənin NaxçıvanMuxtar Respublikası ilə birləşdirməyi nəzərdə tutur. Bu marşrutOrta Dəhlizin daha geniş strukturunun tərkib hissəsi olaraq Asiyavə Avropa bazarları arasında etibarlı və effektiv əlaqə təminedir.
Tramp marşrutu təkcə Cənubi Qafqaz ölkələri üçün deyil, həm dətürk dövlətləri, İran və Avropa İttifaqı üçün böyük əhəmiyyətdaşıyır.
Beləliklə, Tramp marşrutu sadəcə nəqliyyat xətti deyil, OrtaDəhlizin inkişafının əsas hərəkət verici qüvvəsi kimi çıxış edir vəAvrasiya daşımalarının effektivliyini, təhlükəsizliyini və stratejidayanıqlığını təmin edir.
Nəticə etibarilə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə üzərindənkeçən nəqliyyat marşrutlarını birləşdirən Orta Dəhliz Avrasiyalogistika sisteminin əsas elementi kimi formalaşır və Asiya iləAvropa arasında yüklərin daşınması üçün ən qısa, etibarlı vətəhlükəsiz yolu təmin edir. Bu inteqrasiyanın mərkəzində yerləşənAzərbaycan strateji coğrafi mövqeyi və daxili sabitliyi hesabınaregional nəqliyyat qovşağına çevrilir.
Bu marşrut Asiyanın və Avropanın inteqrasiyası üçün stratejiəhəmiyyətini nümayiş etdirərək Xəzər dənizi və Azərbaycanvasitəsilə yüklərin daşınması üçün ən qısa və təhlükəsiz yolu təminedir. Tranzit axınlarının artması, dəmir yolu və limaninfrastrukturunun modernləşdirilməsi, rəqəmsal və multimodalhəllərin tətbiqi dəhlizi rəqabətədavamlı və etibarlı nəqliyyatarteriyasına çevirir.
Orta Dəhlizin gerçəkləşdirilməsi iştirakçı ölkələrin iqtisadiartımını stimullaşdırır, beynəlxalq ticarətin səmərəliliyiniartırır və regional logistika sistemini gücləndirir. Uzunmüddətliperspektivdə o, yalnız nəqliyyat marşrutu deyil, həm də yeniticarət zəncirləri formalaşdırmağa, investisiyaları cəlb etməyə vəAzərbaycanın və qonşu ölkələrin strateji əhəmiyyətini artırmağaqadir dayanıqlı inkişaf alətinə çevrilir.
