Yola salınan 2025-ci il Azərbaycanın xarici siyasətinin ən yeni tarixində ən dolğun və dönüş xarakterli illərdən biri oldu. Cənubi Qafqazda sülh gündəliyi keyfiyyətcə yeni mərhələyə yüksəldi, əsas qlobal güc mərkəzləri ilə qarşılıqlı münasibətlər nəzərəçarpacaq transformasiyadan keçdi, dəyişən beynəlxalq konfiqurasiya fonunda Bakının nəqliyyat-logistika qovşağı kimi rolu xeyli möhkəmləndi. ATƏT-in Minsk Qrupunun otuzillik irsinin başa çatması, Azərbaycanın Mərkəzi Asiya dövlətlərinin məsləhətçi şurasına qəbul edilməsi, eləcə də 8 avqustda imzalanmış Vaşinqton Bəyannaməsi — faktiki olaraq regionda gələcək sülh şəraitində birgəyaşayışın şərtlərini müəyyənləşdirən sənəd — yola salınan ili Cənubi Qafqazın təhlükəsizlik arxitekturası baxımından əlamətdar etdi.
Bizim.Media xəbər verir ki, mövzu ilə bağlı Cənubi Qafqaz Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri Fərhad Məmmədov 1news.az saytına müsahibə verib.
– 2025-ci ilin Azərbaycan–Ermənistan münasibətlərində dönüş ili olduğunu demək olarmı?
– Bəli, demək olar ki, bu il dönüş nöqtəsi oldu. Çünki iyulda Əbu-Dabidə İlham Əliyevlə Nikol Paşinyan arasında keçirilən görüşdən sonra iki ölkə arasında mövqelər razılaşdırıldı və bu, Vaşinqton sammitində qəbul edilən sənədlərdə öz əksini tapdı. Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin əsas prinsipləri və çərçivələri müəyyənləşdirildi.
İl ərzində həm sülh gündəliyi, həm də Ermənistan ərazisindən tranzit məsələləri üzrə qərarlar qəbul olundu. Hazırda Azərbaycandan Ermənistana neft və neft məhsullarının tədarükü müzakirə edilir. Azərbaycan və Ermənistan vətəndaş cəmiyyəti nümayəndə heyətlərinin qarşılıqlı şəkildə İrəvana və Bakıya səfərləri baş tutdu. Yəni bu istiqamətdə müəyyən irəliləyiş var.
Düşünürəm ki, 2025-ci il həqiqətən də Azərbaycan–Ermənistan münasibətlərində dönüş ili olub. Ancaq qarşıdakı altı ay sülh gündəliyi baxımından həlledici olacaq. Çünki Ermənistanda keçiriləcək parlament seçkiləri razılaşdırılmış sülh gündəliyi çərçivəsində nə qədər irəli gedə biləcəyimizi göstərəcək.
– Ermənistan tərəfinin danışıqlar prosesini qeyri-müəyyənlikdə saxlamaq cəhdlərini müşahidə edirsinizmi?
– Düşünmürəm ki, indiki Ermənistan hökuməti bu prosesdə qeyri-müəyyənlikdə maraqlıdır.
Çünki son üç ilin təcrübəsi göstərdi ki, hər cür qeyri-müəyyənlik Ermənistanın xeyrinə olmur. Prosesdə müəyyən xırda problemlər var, bundan heç kim sığortalanmayıb. Amma eyni zamanda yüksək səviyyəli təmaslar mövcuddur ki, bu da maneələri və həmin “kələ-kötürlükləri” müəyyən dərəcədə aradan qaldırmağa imkan verir.
Qeyri-müəyyənlik yalnız altı aydan sonra keçiriləcək Ermənistan parlament seçkilərinin nəticələri ilə bağlı ola bilər, çünki bu, sülh prosesinə birbaşa təsir göstərir. Bu mühüm amildir. Ona görə də deməzdim ki, indiki Ermənistan hökuməti bu qeyri-müəyyənliklərdə maraqlıdır. Əksinə, o, Ermənistan daxilində Azərbaycanla sülh və sülh gündəliyi ideyasını təşviq edir.
Bəli, Ermənistan hökumətinin bəzi addımları, xüsusilə Avropa İttifaqı ilə imzalanmış son sənəd (Aİ–Ermənistan Strateji Tərəfdaşlıq Planı – red.) sülh prosesində məsul tərəfdaş kimi Ermənistan hökumətinin qavranılmasında müəyyən problemlər yaradır. Amma minimum olaraq demək olar ki, indiki Ermənistan hökuməti artıq geri dönüş nöqtəsini keçib.
– Ermənistanda revanşist əhval-ruhiyyə təhlükəsini nə dərəcədə real hesab edirsiniz? Tərəflərin bir-birinə doğru atdığı addımlardan sonra qiymətləndirmələr necə dəyişib?
– Bu suala cavab olaraq demək lazımdır ki, Vaşinqton sammitinə qədər hərbi revanş mövzusu Ermənistanın siyasi gündəmində müəyyən qədər mövcud idi. Lakin sammitdən sonra bu mövzunun hətta ən radikal azərbaycanofob dairələrin diskursunda belə arxa plana keçdiyini görürük.
Yalnız hüquqi revanşizm mövzusu qalır ki, o da ATƏT-in Minsk Qrupunun buraxılması ilə faktiki olaraq neytrallaşdırılır. Beləliklə, bu diskurs da aradan qalxır və bu gün Ermənistanda revanş tərəfdarları əhaliyə gələcəkdə həmin “hüquqi revanşı” necə reallaşdıracaqlarını izah etməkdə ciddi çətinlik çəkirlər.
Ümumilikdə, Ermənistanda seçkiqabağı vəziyyəti qiymətləndirməliyik. Vaşinqton sənədini hansı siyasi qüvvələr dəstəklədi? Hakim partiya, “Respublika” partiyası və müəyyən sayda Qərbyönlü siyasi qüvvələr. Müxalifət və əsasən Rusiyaya yaxın qüvvələr isə sənədi dəstəkləmədilər.
Seçkiqabağı kampaniya zamanı siyasi partiyaların proqramlarında Azərbaycanla münasibətlərin necə təqdim olunduğunu görəcəyik. Qeyri-müəyyənlik ondan ibarətdir ki, sosioloji sorğulara görə Ermənistan əhalisinin təxminən 60 faizi siyasi prioritetlərini müəyyənləşdirməyib.
Bu isə müxalif qüvvələr üçün seçkilərdə qalib gəlmək potensialının olduğunu iddia etməyə zəmin yaradır. Hakimiyyət isə bu 60 faizi, prinsip etibarilə, mövcud hökumətin siyasəti ilə razı olan səssiz çoxluq kimi qəbul edir.
Buna görə də seçkilərin nəticələri Azərbaycan–Ermənistan sülh gündəliyi üçün həlledici olacaq və Azərbaycan cəmiyyətinə Ermənistan cəmiyyətinin hazırkı razılaşdırılmış sülh gündəliyinə münasibətini göstərəcək.
– 2026-cı ildə tammiqyaslı sülh sazişinin imzalanması üçün real zəmin görürsünüzmü, yoxsa İrəvan prosesi yenə uzadacaq?
– Tammiqyaslı sülh sazişi deyəndə, yəqin ki, sənədin imzalanması və ratifikasiyası nəzərdə tutulur. Bu, çox maraqlı prosesdir: çox qısa müddətdə başa çata da bilər, uzadıla da bilər.
Ona görə də 2026-cı ildə sülh sazişinin imzalanması və hətta ratifikasiyası istisna edilmir. Yəni müxtəlif ssenarilər mümkündür. Variantlardan biri parlament seçkilərindən dərhal sonra referendumun (konstitusiya dəyişiklikləri üzrə – red.) keçirilməsi və bundan sonra sazişin imzalanması və ratifikasiyasına yol açılmasıdır. Təbii ki, Paşinyanın qalib gəlməsi halında.
Digər variant isə saziş mətninin imzalanması və ratifikasiyanın parlament seçkilərindən sonrakı dövrə saxlanılmasıdır. Məsələn, referendumdan sonra sülh sazişinin bəzi müddəalarının icrasına başlanması. Yəni bu proses uzadıla və müəyyən qərarlarla sülh prosesi təşviq edilə bilər.
Çox şey Azərbaycanla Ermənistan arasında formalaşan atmosferdən və ətraf proseslərdən asılı olacaq. Amma əsas məqam ondan ibarətdir ki, ikitərəfli qarşılıqlı fəaliyyət formatı mövcuddur.
Bu format alternativsizdir və tərəflər tərəfindən qəbul edilir. Eyni zamanda, faktiki olaraq de-fakto sülh vəziyyəti mövcuddur ki, bu da sülh sazişi imzalanmadan belə müəyyən addımların atılmasına imkan verir.
Bizim.Media
