Sual verdim, aldığım cavab: “Bu sənədlərin əsas konturları Bakıda cızılır”
2025-ci ilin sonuna sayılı günlər qalıb. Bu il ərzində də politoloqlarımız, siyasi şərhçilərimiz Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərini demək olar ki, bütün sahələr üzrə ciddi müzakirə etdilər, proqnozlar verdilər. Onları bu bir il ərzində dinlədik. Qərara aldıq ki, 2025-ci ilin sonu olaraq sözügedən məsələni bu dəfə dünyamıza hakim olmaqda olan süni intellektlə müzakirə edək.
Belə də etdim. ChatGPT-a sual verdim - Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri 2026-cı ilə nə aparır?
Aldığım cavabı olduğu kimi təqdim edirəm...
ChatGPT:
- Cənubi Qafqazda siyasi mənzərə son illərdə köklü şəkildə dəyişib. 2020-ci ildən sonra formalaşan yeni reallıqlar region ölkələrini seçim qarşısında qoyub: ya bu reallığı qəbul etmək, ya da təcrid və qeyri-sabitliklə üzləşmək. Bu kontekstdə Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin 2026-cı ilə qədər hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyi xüsusi maraq doğurur.
Güc balansı artıq dəyişib
2020-ci il Vətən müharibəsi və 2023-cü ildə Qarabağda həyata keçirilən lokal antiterror tədbirləri ilə Azərbaycan regionda hərbi və siyasi üstünlüyünü qəti şəkildə təsbit etdi. Uzun illər davam edən status-kvo dağıldı, Qarabağ mövzusu beynəlxalq gündəmdən faktiki olaraq çıxarıldı. Bu mərhələdən sonra müzakirə mövzusu ərazilər deyil, sülhün forması və şərtləri oldu. Məhz bu şərtləri isə artıq Azərbaycan müəyyən edir.
Ermənistanın manevr imkanları daralır
Ermənistan üçün postmünaqişə dövrü gözlənildiyindən daha çətin keçdi. Ölkə daxilində siyasi parçalanma, iqtisadi problemlər və kütləvi miqrasiya hökumətin manevr imkanlarını xeyli zəiflətdi. Revanşist çağırışlar cəmiyyətdə müəyyən rezonans doğursa da, praktik reallıq Ermənistanın yeni müharibəyə nə hərbi, nə də siyasi resursunun qaldığını göstərir. Baş nazir Nikol Paşinyanın “real Ermənistan” tezisi də məhz bu vəziyyətin etirafı kimi qiymətləndirilir. Bu tezis ideoloji iddialardan imtina edib, mövcud sərhədlər çərçivəsində yaşamağı hədəfləyir.
Beynəlxalq faktor: emosiyadan çox rasional yanaşma
Geosiyasi proseslər də Ermənistanın seçimlərini məhdudlaşdırır. Rusiya regionda əvvəlki təsir gücünü itirib, Qərb isə Ermənistanı açıq şəkildə dəstəkləməkdən daha çox Azərbaycanla kompromisə getməyə təşviq edir.
Avropa İttifaqı və ABŞ üçün əsas prioritet regionda yeni münaqişənin qarşısını almaq və enerji-logistika layihələrinin təhlükəsizliyini təmin etməkdir. Bu isə Ermənistanın Azərbaycana qarşı sərt mövqe tutmasını faktiki olaraq mümkünsüz edir.
2026-cı ilin mümkün mənzərəsi
Analitik qiymətləndirmələrə görə, 2026-cı ilə qədər tərəflər arasında münasibətlər aşağıdakı çərçivədə formalaşa bilər:
Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişi imzalanıb və ya imzalanma mərhələsində olacaq; Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü hüquqi baxımdan tanıyacaq; Sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası əsasən tamamlanacaq; Regional kommunikasiyaların açılması üzrə razılaşmalar əldə olunacaq; Münasibətlər emosional yaxınlıqdan uzaq, lakin sabit və idarəolunan olacaq;
Bu, klassik mənada dostluq deyil, məcburi normallaşma modeli kimi dəyərləndirilə bilər.
Azərbaycanın mövqeyi: diktə yox, strateji üstünlük
Azərbaycan rəsmi olaraq “tabeçilik” terminindən istifadə etməsə də, faktiki olaraq şərtləri müəyyən edən tərəf statusunu qoruyur. Bakı üçün əsas prioritetlər Qarabağ məsələsinin qapadılması, regional layihələrin reallaşması və Cənubi Qafqazda aparıcı aktor rolunun möhkəmləndirilməsidir. Bu yanaşma güc nümayişindən çox, hüquqi və diplomatik mexanizmlərlə həyata keçirilir.
Nəticə etibarı ilə 2026-cı ilə gedən yolda Ermənistanın qarşısında alternativlər məhduddur. Mövcud reallığı qəbul edib sülhə yaxınlaşmaq, ya da regional proseslərdən kənarda qalmaq. Mövcud tendensiyalar göstərir ki, İrəvan ikinci yolu seçmək imkanına malik deyil. Cənubi Qafqaz yeni mərhələyə qədəm qoyur. Bu mərhələdə artıq silahlar yox, sənədlər danışacaq. Və bu sənədlərin əsas konturları Bakıda cızılır”.
ChatGPT-la müzakirə maraqlı oldu. ChatGPT-dan aldığımız cavabların, verdiyi proqnozların özünü nə qədər doğruldacağını deyə bilmərik. Amma Yeni İl öncəsi pozitiv yanaşma kimi maraqlı söhbət oldu.
Yeni İlimiz və Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik günü mübarək!
Arzu Zeynallı
