ABŞ-də əlilliyi olan uşaqların təhsilə bərabər çıxışı son illərdə daha çox diqqət mərkəzinə çevrilib. Federal qanunlarla hüquqları qorunsa da, inklüziv təhsilin real tətbiqi ştatlara və resurslara görə ciddi şəkildə dəyişir. Hazırda 7.3 milyon şagird yəni ABŞ məktəblilərinin 15 faizi xüsusi təhsil proqramlarına cəlb olunub. İnkisaf istiqamətində uğurlu nümunələr olsa da, müəllim çatışmazlığı, maliyyə məhdudiyyətləri və ştatlararası fərqlər bu sahədə ciddi problemlər yaradır.
AzEdu.az mövzu ilə bağlı araşdırma yazısı hazırlayıb.
Belə ki, ABŞ-də inklüziv təhsil əsasən iki əsas qanunla təmin olunur:
Individuals with Disabilities Education Act (IDEA) – bu qanun 1975-ci ildə Education for All Handicapped Children Act adı ilə qəbul olunub. Məqsəd, əlilliyi olan uşaqlara "əsasən az məhdudlaşdırıcı mühitdə" (least restrictive environment) təhsil imkanı yaratmaqdır.
ADA (Americans with Disabilities Act) və Section 504 of the Rehabilitation Act of 1973 bu məcburi hüquqi mexanizmlər vasitəsilə əlilliyi olan şəxslərə təhsildə diskriminasiya edilməməsi təmin edilir.
2021–22 tədris ili üçün IDEA altında təhsil alan K‑12 şagirdlərinin sayı təxminən 7.3 milyon nəfərdir, bu da ümumi şagirdlərdən 15 %-ni təşkil edir.Bu göstərici 2010–11-ci illər arasındakı 13 % səviyyəsindən artmışdır. Artım 2 %-dən çoxdur.
2022–23-cü tədris ilində IDEA çərçivəsində təhsil alan şagirdlərin payı ştatlara görə 12 %-dən 21 %-ə qədər dəyişir; ən yüksək göstəricilər Pensilvaniya, Nyu York və Meyn ştatlarında (hər biri 21 %) qeydə alınıb.
Nebraska ştatında üçüncü sinif əlilliyi olan şagirdlərin riyaziyyat üzrə bacarığı 2021-dən 2024-ə qədər 18 %-dən 29 %-ə artıb. Eyni zamanda, xüsusi təhsil alan şagirdlərin dörddəlik diplom alma nisbəti 65 %-dən 70 %-ə yüksəlib.
Nebraska həmçinin 5–6 yaş qrupu üçün inklüziv tədris göstəricilərinin yüksək olduğu ştatıdır. Burada bu yaş qrupundakı əlilliyi olan uşaqların 88 %-i günün müxtəlif saatlarında ümumi sinifdədir, müqayisədə ən pis ştatlarda bu göstərici 53 %-dir.
Kaliforniya ştatında isə vəziyyət daha gərgindir: 2022–23-cü tədris ilində əlilliyi olan uşaqların yalnız 61.45 %-i günün 80 %-ni ümumi sinifdə keçirmişdir. Yaxın 19 %-i bu siniflərdə yarım gündən az iştirak edib, təxminən 2 %-i isə ayrıca məktəbdə təhsil alıb.
ABŞ-də inklüziv təhsil hüquqi baza ilə təmin edilsə də, real tətbiqetmə müxtəlif formalarda gedir. Ştatlar arasında ciddi fərqlər mövcuddur: Nebraska kimi uğurlu nümunələr var, digər tərəfdən Kaliforniyada hələ də inteqrasiya səviyyəsi aşağıdır. Federal maliyyələşmənin yetərsizliyi və xüsusi təhsil kadrlarının çatışmazlığı inklüzivliyin genişlənməsi qarşısında əsas maneələrdir. Maine kimi pilot təşəbbüslər isə gələcəkdə daha inklüziv sistemlərin qurulmasına ümid yaradır.
