Yeni tədris ilinin başlanması ilə məktəbə ilk dəfə qədəm qoyan birinci sinif şagirdlərinin adaptasiya prosesi valideynlərin və müəllimlərin ən çox diqqət yetirdiyi məsələlərdən biridir. İlk günlərdə bir çox uşaqların məktəbdə ağlaması, valideynlərdən ayrılmaq istəməməsi və ya məktəb mühitinə alışmaqda çətinlik çəkməsi müşahidə olunur. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə qeyd edir ki, bu, uşaqların psixoloji inkişafının təbii mərhələsidir və valideynlər, müəllimlər bu prosesi anlayışla qarşılamağı bacarmalıdırlar. Onun sözlərinə görə, “uşağın məktəb həyatına uyğunlaşması üçün zaman və dəstək lazımdır. Burada əsas məsələ uşağın məktəbi qorxu yox, maraq məkanı kimi görməsidir”.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, bu problem təkcə Azərbaycana aid deyil. Məsələn, Almaniyada aparılan araşdırmalara görə, birinci sinif şagirdlərinin təxminən 40 faizi ilk günlərdə məktəbə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkir. ABŞ-da isə bu göstərici 30 faiz təşkil edir. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə vurğulayır ki, “adaptasiya dövründə valideynin narahatlığı uşağa birbaşa keçir. Ona görə valideynlər sakit və anlayışlı davranmalıdırlar. Uşağın məktəbi sevməsi üçün həm müəllim, həm valideyn birgə çalışmalıdır”.
Psixoloqlar hesab edirlər ki, uşaqların ağlamasının əsas səbəbi ailədən ayrılma qorxusu və yeni mühitə uyğunlaşma çətinliyidir. UNICEF-in məlumatına görə, məktəbə yeni başlayan uşaqların 25-30 faizi ilk ayda davamlı stress keçirir, lakin bu, normal adaptasiya prosesinin bir hissəsi hesab olunur. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə bildirir ki, “bu mərhələdə müəllimlərin rolu həlledicidir. Müəllim uşağa yalnız bilik verən deyil, həm də onun emosional dəstəkçisi olmalıdır. Uşağın məktəbə gəlişi oyun elementləri ilə zənginləşdirilərsə, adaptasiya daha rahat keçir”.
Dünya ölkələrinin təcrübəsində adaptasiya dövrü üçün xüsusi proqramlar tətbiq olunur. Məsələn, Finlandiyada məktəblərdə “yumşaq başlanğıc” modeli mövcuddur. Bu modeldə dərslər ilk həftələrdə daha qısa, oyun və yaradıcılıq fəaliyyətləri ilə zəngin olur. Nəticədə uşaqlar məktəbə mərhələli şəkildə alışır. Yaponiya məktəblərində isə ilk günlərdə valideynlərin məktəbə gəlişinə icazə verilir və uşaqlar özlərini daha güvənli hiss edirlər. OECD-nin hesabatına görə, bu cür metodların tətbiqi məktəbə adaptasiya problemini 45 faiz azaldır. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə sitat gətirir: “Uşağın məktəbə alışması üçün ən mühüm vasitə onun məktəb mühitində təhlükəsizlik hissi qazanmasıdır. Əgər uşaq məktəbdə özünü rahat hiss edirsə, bilik qəbulu da daha sürətli olur”.
Valideynlərin övladlarını məktəbə hazırlaması da xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Dünya Bankının araşdırmalarına görə, məktəbəqədər təhsil alan uşaqlar məktəbə adaptasiyanı 60 faiz daha asan keçirirlər. Azərbaycanda da bu sahədə son illərdə atılan addımlar — məktəbəhazırlıq qruplarının yaradılması, məktəbəqədər təhsilin genişləndirilməsi uşaqların birinci sinifə keçidini yüngülləşdirməyə xidmət edir. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə vurğulayır ki, “məktəbəqədər təhsil uşaqların sosial bacarıqlarını gücləndirir, onlara kollektivə alışmaq vərdişi qazandırır. Bu isə birinci sinifdə adaptasiya prosesini asanlaşdırır”.
Adaptasiya dövründə müəllimlərin pedaqoji yanaşmaları xüsusi rol oynayır. Kanada təcrübəsində müəllimlər uşaqları fərdi şəkildə müşahidə edir, onların psixoloji vəziyyətinə uyğun yanaşma tətbiq edirlər. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadə bildirir ki, “hər uşaq fərqlidir və müəllimlərin hamıya eyni metodla yanaşması düzgün deyil. Bəziləri tez, bəziləri isə daha gec uyğunlaşır. Əsas məsələ heç bir uşağın kənarda qalmasına yol verməməkdir”.
Beləliklə, məktəbə ilk dəfə qədəm qoyan uşaqların ağlaması, çətinlik çəkməsi normal psixoloji haldır. Vacib olan bu prosesi düzgün idarə etmək, uşağı məktəbə sevdirməkdir. Təhsil eksperti Lalə Şirinzadənin sözləri ilə desək, “məktəb uşağın həyatında yalnız bilik yeri deyil, həm də dostluqların, xatirələrin və şəxsiyyətin formalaşdığı məkandır. Əgər ilk gündən uşağa məktəbin gözəl bir dünya olduğu hiss etdirilsə, onun gələcək təhsil həyatı da uğurlu olacaq”.
Bəhman Hüseynli
