Sürətli yeməklər piylənmə, diabet və ürək xəstəlikləri riskini artırır, tərəvəz və meyvə ilə zəngin qidalanma isə orqanizmi qoruyur
Müasir dövrdə sürətli həyat tərzi insanları çox vaxt asan və tez hazırlanan yeməklərə – “fast food”lara yönəldir. Lakin bu qidaların gündəlik istifadəsi sağlamlıq üçün ciddi fəsadlar yaradır. Artıq çəki, ürək-damar və həzm sistemi xəstəlikləri, uşaqlarda inkişaf pozuntuları – bütün bunlar qidalanma vərdişlərimizlə birbaşa əlaqədardır. Məsələnin əhəmiyyətini nəzərə alaraq, “fast food” qidalanmanın fəsadları və sağlam alternativləri barədə oxucularımıza daha dolğun, dəqiq məlumat çatdırmaq üçün Səhiyyə Nazirliyinin mütəxəssis-eksperti, qastroenteroloq Emin Məmmədovla həmsöhbət olduq. Müsahibə zamanı məlum oldu ki, “fast food” məhsullarının tez-tez istifadəsi təkcə piylənmə və diabet riskini artırmır, həm də uzunmüddətli qəbulu insanın həyat keyfiyyətinə ciddi zərbə vurur.
-“Fast food” qidalarının gündəlik istifadəsi insan sağlamlığına hansı zərərləri verir?
-“Fast food” qidalarının gündəlik istifadəsi orqanizmdə artıq çəki və piylənmə ilə nəticələnir. Bu tip qidalar yüksək duz, yağ və şəkər tərkibli olduğuna görə uzunmüddətli istifadəsi xroniki xəstəliklərin inkişaf riskini artırır.
-Bu tip qidaların tərkibindəki trans yağlar və qatqı maddələri hansı xəstəliklərin yaranmasına səbəb ola bilər?
-ÜST-nin məlumatına görə, trans yağların istifadəsi ürək-damar xəstəliklərinin əsas səbəblərindəndir və tip-2 diabet riskini də artırır. Qatqı maddələri isə uzunmüddətli qəbulda həzm sistemi pozğunluqları riski ilə əlaqələndirilir. Ona görə də bu tip qidaların istifadəsini minimuma endirmək tövsiyə olunur.
-“Fast food” və qazlı içkilərin tez-tez istifadəsi obezliyin yaranmasına necə gətirib çıxarır?
-“Fast food” və şəkərli qazlı içkilərin müntəzəm istifadəsi yüksək enerji qəbuluna, amma qida dəyərinin aşağı olmasına gətirib çıxarır. Bu balanssızlıq bədəndə yağ yığılmasını sürətləndirir və piylənmə riskini artırır. Xüsusilə qazlı içkilərdəki əlavə şəkərlər obezliyin əsas səbəblərindən biri hesab olunur.
-Uşaqlar və yeniyetmələr “fast food” və qazlı içkilərdən daha çox istifadə edirlər. Bu, onların inkişafında hansı fəsadları yarada bilər?
-Uşaqlar və yeniyetmələrin çox miqdarda “fast food” və şəkərli içkilər qəbul etməsi onların fiziki inkişafında vitamin və mineral çatışmazlığına, sümük və əzələ sağlamlığında zəifləməyə gətirib çıxara bilər. Elmi tədqiqatlar göstərir ki, bu cür qidalanma koqnitiv funksiyalara da mənfi təsir göstərərək öyrənmə və diqqət qabiliyyətini azalda bilər. Uzunmüddətli qəbulu isə uşaqlarda metabolik və xroniki xəstəliklərin riskini artırır.
-“Fast food” məhsullarında gizli şəkər və duzun orqanizm üçün yaratdığı təhlükələr nələrdir? Belə qidaların həddindən artıq istifadəsi şəkərli diabet və ürək-damar xəstəliklərinin artmasında necə rol oynayır?
-“Fast food” məhsullarında gizli şəkər və duz bədəndə qan şəkərinin və qan təzyiqinin sürətlə artmasına səbəb olur, bu isə uzunmüddətli qəbulda insulin müqavimətini gücləndirir və ürək-damar sisteminə yük yaradır. Həddindən artıq istifadəsi tip-2 diabetin inkişaf riskini artırır və arterial təzyiqin yüksəlməsi, ateroskleroz və ürək xəstəliklərinə gətirib çıxarır. Eyni zamanda, artıq duz və şəkər orqanizmdə piy yığılmasını sürətləndirərək piylənmə riskini də artırır.
-“Dietik qazlı içkilər” və ya “light fast food” məhsulları həqiqətən sağlam seçim sayıla bilərmi?
-“Dietik” və ya “light” məhsulları kalori və şəkər baxımından azaldılmış olsa da, tərkibindəki süni dadlandırıcılar, qatqılar ilə sağlamlığa mənfi təsir göstərə bilər. Bu məhsullar sağlam və balanslı qidalanmanın yerini vermir və həddindən artıq istifadə edildikdə metabolik və həzm sistemi problemlərinə səbəb ola bilər. Yəni “dietik” “light” demək, həmişə sağlam demək deyil.
-Qazlı içkilərin sümüklərə və diş sağlamlığına təsiri barədə nə deyə bilərsiniz?
-Qazlı içkilər yüksək şəkər və fosfor turşusu ilə zəngin olduğu üçün diş minasının eroziyasına və diş çürüməsinə səbəb ola bilər. Fosfor və kofein tərkibi sümüklərdə kalsium itkisinin artmasına gətirib çıxara bilər, bu isə xüsusilə uşaqlar və yeniyetmələrdə sümük inkişafını zəiflədə bilər. Həddindən artıq istifadəsi osteoporoz riskini də artırır.
-Müasir həyat tərzində insanlar vaxt azlığı səbəbindən “fast food”a üstünlük verirlər. Bunun əvəzinə hansı praktik və sağlam alternativlər mümkündür?
-Vaxt azlığı səbəbindən “fast food”a üstünlük verənlər üçün sağlam alternativlər kimi evdə hazırlanmış salatlar, tam buğda sendviçlər və qızardılmış yox, buxarda və ya sobada hazırlanmış yeməklər tövsiyə olunur. Həmçinin tərəvəz və meyvələr, qoz-fındıq, kişmiş kimi çərəzlər sürətli və qidalandırıcı alternativlərdir. Bu cür qidalar həm vitamin və mineral baxımından zəngindir, həm də enerji təmin edir.
-Qidalanmada ən çox yol verilən səhvlər hansılardır və onların nəticələri necə ola bilər?
Qidalanmada ən çox rast gəlinən səhvlər arasında balanssız qidalanma, həddindən artıq şəkər və duz qəbulu, az su içmək və “fast food”a üstünlük vermək var. Bu səhvlər piylənmə, tip-2 diabet, ürək-damar xəstəlikləri, həzm problemləri və vitamin-mineral çatışmazlığına gətirib çıxara bilər. Uzunmüddətli qəbulda isə xroniki xəstəliklərin riskini artırır.
-Düzgün qidalanmanın əsas prinsipləri hansılardır və gündəlik menyuda nəyə üstünlük verilməlidir?
- Düzgün qidalanmanın əsas prinsipləri balanslı qidalanmadır, yəni bədən üçün zəruri bütün qida maddələrini – karbohidrat, protein, yağ, vitamin və mineralları təmin etməkdir. Gündəlik menyuda tərəvəz, meyvə, tam taxıllar, protein mənbələri və süd məhsullarına üstünlük verilməlidir. Şəkər, duz və doymuş yağların qəbulunu minimuma endirmək tövsiyə olunur. Son illərdə insanlar arasında düzgün qidalanmaya maraq artmaqdadır. Lakin “fast food” və qazlı içkilər hələ də sürətli, ucuz və əlçatan olduqları üçün geniş istifadə olunur. Bu səbəbdən həm maarifləndirmə, həm də sağlam alternativlərin təşviqi hələ də aktualdır.
-Gündə neçə dəfə və hansı saatlarda yemək qəbul etmək sağlamlıq üçün daha uyğundur?
ÜST və qidalanma mütəxəssisləri gündə 3 əsas yemək (səhər, nahar, axşam) və 1-2 yüngül ara yeməyin sağlam olduğunu qeyd edir. Səhər yeməyi günün başlanğıcında enerji təmin etmək üçün vacibdir, nahar günorta vaxtı daha ağır ola bilər, axşam yeməyi isə yüngül olmalı və yatmazdan ən az 2-3 saat əvvəl qəbul edilməlidir. Ara yeməklər isə qan şəkərinin sabit qalmasına və aclığın idarə olunmasına kömək edir.
- Oxuculara sağlam qidalanma ilə bağlı ən sadə, amma ən təsirli üç məsləhətiniz nə olar?
- Sağlam qalmaq üçün gündəlik qidalanmada tərəvəz, meyvə, tam taxıl və proteinə üstünlük vermək çox vacibdir. Hər yeməkdə bu qida qruplarını balanslı şəkildə qəbul etmək bədəninizin ehtiyacı olan bütün qida maddələrini təmin edir və enerjinizi qoruyur. Eyni zamanda şəkər, duz və doymuş yağlardan uzaq durmaq, fast food və qazlı içkiləri minimuma endirmək faydalıdır. Fiziki aktivlik də metabolizmi stimullaşdıraraq bədən üçün sağlam “təmizləmə” prosesini dəstəkləyir. Üçüncü əsas məsləhətim isə suyu unutmamaq və aktiv qalmaqdır – hər gün kifayət qədər su içmək və bədən hərəkətini gündəlik rutininizə daxil etmək sağlamlığınızı qoruyar.
Yaqut Ağaşahqızı, “İki sahil”
