Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan "dost" adlandırdığı ABŞ prezidenti Donald Trampla görüşdən cəsarətlənsə də, İsrail, Rusiya qazı və Konqres hələ də dostluq yolunda bəzi maneələr yarada bilər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Middle East Eye” yazıb.
Britaniya nəşrinin təhlilində qeyd olunur ki, Türkiyənin geosiyasi vizyonu Tramp administrasiyasının bölgədəki müttəfiqlərə məsuliyyət həvalə etmək vizyonu ilə uyğun gəlir:
Yəni “Maraqların birləşməsi var", - bunu Atlantik Şurada “Suriya Layihəsi” üzrə qeyri-rezident əməkdaş Ömər Özkızılcık deyib.
Heç bir yerdə Tramp sanksiyaları sürətlə aradan qaldırmayıb. Türkiyə və Körfəz ölkələrinin müdaxiləsi ilə bu, yalnız Suriyada baş verib.
BMT Baş Assambleyasında beyin mərkəzləri və CIA-nın keçmiş rəhbəri tərəfindən təşkil edilən təmtəraqlı konfranslarda Əhməd Əş-Şaraa yaxşı qarşılanıb.
Ankaranın Suriyada nüfuzunun artmasının əlaməti olaraq, Türkiyə bu ayın əvvəlində orada təhlükəsizlik qüvvələrinə təlim keçməyə başlayıb. Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər Türkiyə ilə birlikdə çalışır.
ABŞ-nın kürdlərin rəhbərlik etdiyi “Suriya Demokratik Qüvvələri”nə (SDQ) dəstəyi uzun müddətdir ki, ABŞ-Türkiyə münasibətlərində tikan olub. Ankara qruplaşmanı Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) qolu hesab edir. Trampın dayandırmağa çalışdığı məhz budur.
ABŞ SDQ-yə təzyiq edir ki, İŞİD qruplaşmasına qarşı döyüşərkən qazandığı muxtariyyətdən imtina etsin və Suriya ordusuna inteqrasiya olunsun.
Şaraa xristianlara qarşı zorakılığa cavab vermədiyi üçün bəzi araşdırmalara məruz qalıb və kürdlərin Dəməşqə təslim olmaq istəməməsi, Şaraaya sadiq qüvvələrin ələvilərə və druzlara qarşı törətdiyi vəhşiliklər artıb. Amma ekspertlərin fikrincə, ABŞ kursunu dəyişmir.
“ABŞ və Türkiyənin Suriya məsələsində mövqeləri bir-birinə çox yaxındır”, - Trampın Suriya üzrə keçmiş xüsusi nümayəndəsi, hazırda Vaşinqton Yaxın Şərq Siyasəti İnstitutunda çalışan səfir Ceyms Cefri MEE-yə deyib.
“ABŞ, Türkiyə və Dəməşq arasında inteqrasiyanın tezliklə başlaması gözlənilir”,- deyə o əlavə edib.
Tramp administrasiyasının Suriya ilə bağlı türkiyəyönlü meylinin standart daşıyıcısı milyarder, Trampın etibarlı adamı, səfir və Levant bölgəsində de-fakto elçi olan Tom Barakdır. O, mətbuat konfranslarında tez-tez Osmanlı İmperiyasından xoş sözlər deyir.
Bəzi ekspertlər isə bildirirlər ki, Suriya ilə bağlı Tramp administrasiyası çox danışıb və Ankaranın nöqteyi-nəzərindən konkret addım atmayıb.
"Barakın Suriya ilə bağlı danışıq nöqtələri Türkiyənin danışıq nöqtələri ilə üst-üstə düşür, lakin SDQ ilə bağlı Ankaranın mövqeyi dəyişməzdir", - bunu MEE-yə Yaxın Şərq İnstitutunun Türkiyə proqramının direktoru Könül Tol deyib.
Amma hazırda Suriyada Türkiyənin ən böyük başağrısı şimaldan deyil, cənubdan gəlir. Dəməşqin ABŞ-nın vasitəçiliyi ilə İsraillə misli görünməmiş birbaşa təhlükəsizlik danışıqları apardığı bir vaxtda belə, İsrail istədiyi kimi hərəkət edir.
ABŞ-nın hazırkı və keçmiş rəsmiləri MEE-yə təsdiqləyiblər ki, Suriya ilə təhlükəsizlik razılaşmasının bir hissəsi olaraq İsrail işğal edilmiş Colan təpələrindən Dəməşqin ətrafına qədər uzanan geniş təsir zonası istəyir.
İsrailin Suriya ordusuna diktəsi Türkiyəni və güclü Körfəz dövlətlərini çaşdırıb.
İsrail artıq bölgədəki strateji yüksək yer olan Hermon dağını işğal edib və orada qalmaq niyyətində olduğuna işarə edərək, Suriyanın druz döyüşçülərini silahlandırıb.
ABŞ bu ilin əvvəlində İsrail və Türkiyəni Suriyada münaqişənin aradan qaldırılması danışıqlarına sövq edib, lakin Tramp İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunu orada məhdudlaşdırmaq üçün çox az səy göstərib. Ekspertlərin fikrincə, bu, Trampın federal zonalara bölünmüş bir ölkənin əksinə olaraq mərkəzləşdirilmiş Suriya məqsədini pozur.
Ərdoğan BMT Baş Assambleyasında aclıqdan ölən fələstinlilərin fotoşəkillərini nümayiş etdirərək Netanyahuya nifrət etdiyini gizlətməyib və onu Qəzzada davam edən soyqırımına görə İsraili tənqid edib.
Atlantik Şuradan Özkızılcık MEE-yə deyib: "Əgər Suriya və Qəzzanı birlikdə hesablasanız, İsrail ikitərəfli münasibətlərdə ən böyük başağrısıdır".
Təbii ki, Türkiyə Şaraa hökuməti ilə İsrail arasında Ankaranın ən yaxın müttəfiqi Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi təhlükəsizlik danışıqlarını ABŞ ictimaiyyətə açıqlamadan əvvəl dəstəkləyib.
“İsraillilərin Suriya ordusuna dair narahatlığı varmı? Bəli. Türklər bundan narahatdırlar, lakin bu, əsas məsələ deyil. Türklər məyusdurlar, lakin onlar da səbirlidirlər”,- Ceffri bildirib.
Tom Barrakın özü demişdi ki, Şaraa "sünni fundamentalistlər" tərəfindən dəstəkləndiyi üçün İbrahim Razılaşmalarını imzalaya bilməz, lakin Suriya lideri Nyu-Yorkda eyham vurub ki, təhlükəsizlik razılaşması mümükündür.
Özkızılcık əlavə edib: "Əgər hər şey razılaşma üzərində irəliləyirsə, Türkiyənin bunu dəstəklədiyini güman edə bilərik".
Ərdoğanın Trampla görüşünə ən böyük maneə “F-35” döyüş təyyarələri almaq və daha geniş müdafiə sənayesi əlaqələrinə ümidlərdir.
Ərdoğan “F-35” ala bilərmi?
Görüşdən əvvəl Türkiyə ABŞ-dan idxal edilən bəzi tarifləri ləğv etdiyini açıqlayıb və yüzlərlə “Boeing” və “Lockheed Martin” təyyarəsi almağı planlaşdırdığına dair məlumat sızdırıb.
Görüşü izləyən regional məmur MEE-yə deyib: “Ərdoğan Trampın diplomatiya tərzini mükəmməl başa düşür. Tramp düzgün qiymətə hər şeyə razılaşa bilər”.
“Carnegie Europe” analitik mərkəzinin baş elmi işçisi Sinan Ülgen MEE-yə deyib ki, “Ərdoğan Trampa mal paketi ilə gəlir... bunun müqabilində Ərdoğan “F-35” proqramına qayıtmaq üçün Trampın Türkiyə ilə eyni mövqedə olmasını istəyir”.
Türkiyə heç vaxt “F-35” proqramını idarə etməyib, lakin 2019-cu ildə Rusiyadan “S-400” hava hücumundan müdafiə sistemi aldıqdan sonra birgə istehsal proqramından ümumiyyətlə xaric edilib.
Konqres artıq Suriyaya bir neçə müdaxilə və Yunanıstanın hava məkanını pozması ilə bağlı Türkiyəyə qəzəblənib.
Bundan əlavə, Türkiyə ABŞ və Türkiyənin Müdafiə Təchizatları Agentliyi arasında müdafiə sahəsində əməkdaşlığı dayandıran CAATSA sanksiyalarına məruz qalıb.
Həm Tramp, həm də Ərdoğan “F-35” məsələsinə nikbin münasibət bəsləyiblər. Lakin Yaxın Şərq İnstitutundan Tol deyib ki, Trampı "çox çətin bir satış gözləyir. O, Konqreslə əməkdaşlıq etməlidir".
Xarici Siyasət Araşdırmaları İnstitutunun prezidenti Aaron Stein MEE-ə deyib: "Türkiyənin “F-35” proqramından kənarlaşdırılmasına səbəb olan amillərin heç biri dəyişməyib".
ABŞ qanunvericisi qismən Türkiyənin Yunanıstanla rəqabətinə görə istənilən satışa qarşı olduqlarını bildiriblər.
Yunanıstan İsraillə sıx əlaqələrə malikdir və mayeləşdirilmiş təbii qaz almaq üçün hərbi bazaları və obyektləri ilə ABŞ üçün özünü Türkiyəyə alternativ kimi göstərib. Yunanıstan 20 “F-35” almaq üçün müqavilə imzalayıb və daha 20 “F-35” almaq opsiyasına malikdir - Türkiyənin almaq istədiyinin cəmi.
"Yunanıstan və İsrail lobbi qurumları bu görüşə hazırlıqda çox fəal olublar", - Stein bildirib. - Bunların çoxu Yunanıstanla bağlıdır. Ərdoğan niyə “F-35” istəyir? Çünki Yunanıstanda var".
“F-35”-lərin həqiqətən böyük müştəriləri Türkiyə, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanıdır.
Keçmiş yüksək rütbəli ABŞ rəsmisi MEE-yə bildirib ki, “F-35”-lərdə irəliləyişdən asılı olmayaraq, onlar Tramp və Ərdoğanın müdafiə sahəsində əməkdaşlıq, o cümlədən pilotsuz uçan aparat texnologiyalarının ixracı sahəsində irəliləyiş əldə edəcəyini gözləyirlər.
Türkiyə pilotsuz uçan aparatların istehsalında lider olub və Ukraynaya “Bayraktar TB2” pilotsuz təyyarələri tədarük edir. Tramp bu həftə Ukraynanın NATO və Aİ-nin dəstəyi ilə Rusiyanın 2022-ci ildə işğalından sonra zəbt etdiyi bütün əraziləri geri ala biləcəyini söyləməklə Ukraynaya dəstək verib və diplomatları təəccübləndirib. ABŞ prezidenti Rusiyadan qaz və neft alan Avropa və NATO ölkələrini də çağırıb. O, Avropa İttifaqını Rusiyadan enerji alan ölkələrə 100 faizlik tariflərə razılıq vermək üçün ABŞ-a qoşulmağa çağırıb.
Y. QACAR
