ABŞ prezidenti Donald Trampın Ukrayna savaşı üzrə sülh prosesində özünü “əsas fiqur” kimi təqdim etmək iddiası artıq yalnız şəxsi siyasi ritorika təsiri bağışlamır... Belə ki, Ağ Ev Avropanın Ukrayna savaşından sonrakı təhlükəsizlik sistemini məhz ABŞ-ın patronajlığı altında yenidən dizayn etməyə cəhd göstərdiyini qətiyyən gizlətmir...
Ölkə.az "Yeni Müsavat"a istinadən xəbər verir ki, son vaxtlar Ukrayna savaşı ətrafında olduqca qəliz situasiya yaransa da, ABŞ kifayət qədər ziddiyyətlərin yaşandığı “sülh prosesi”ndə yenidən müzakirələrin əsas siyasi iradə mərkəzinə yerləşməyə başlayıb. Hər halda, ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsinin dayandırılması ilə bağlı son açıqlamalar da onu göstərir ki, Ağ Ev bu münaqişənin siyasi-diplomatik həllində yenidən birbaşa və dominant rol oynamağa hazırlaşır. Ağ Ev sahibi Donald Trampın “Zelenskinin sülh planı mənim razılığım olmadan irəli gedə bilməz” məzmunlu mesajı yalnız onun şəxsi siyasi ambisiya deyil. Yəni, bu, həm də ABŞ-ın qlobal təhlükəsizlik arxitekturasında şəriksiz liderlik iddiasının açıq bəyan oluması anlamı daşıyır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu önəmli açıqlama Ağ Ev sahibi Donald Tramp və Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski arasında Floridada baş tutan və iki saatdan artıq davam edən danışıqlardan sonra dilə gətirilib. Prezident Donald Trampın sözlərinə görə, bu danışıqlarda müzakirə olunan mövzuların 95 faizi artıq razılaşdırılıb və indi yalnız bir-iki prinsipial məsələ hələlik açıq qalır. Bu isə o deməkdir ki, Ukrayna savaşının dayandırılması ilə bağlı real mexanizmlər artıq müzakirə masasındadır.
Maraqlıdır ki, Ağ Ev sahibi Donald Trampın da dediyi kimi, Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin də öz sülh planı mövcuddur. ABŞ-ın təhlükəsizlik zəmanəti olmadan hər hansı sənədə imza atmaq niyyəti olmayan prezident Volodimir Zelenskinin 20 maddəlik sülh planı təqdim etməyə hazırlaşdığı bildirilir. Rəsmi Kiyevin həmin sülh planında əsasən üç strateji istiqamətin - demilitarizasiya olunmuş zonanın yaradılmasının, ABŞ və müttəfiqlər tərəfindən təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməsinin, eləcə də, müharibədən sonrakı bərpa və siyasi sabitlik mexanizmlərinin əvvəlcədən müəyyən olunmasının ön planda tutulduğu vurğulanır.
Tramp adminitrasiyasının mövqeyinə görə, Ukraynanın təhlükəsizliyi yalnız Avropa Birliyi çərçivəsində deyil, ABŞ-ın birbaşa siyasi və hərbi patronajlığı altında təmin edilə bilər. Bu, eyni zamanda, Avropa Birliyinin və NATO-nun müstəqil sülh təşəbbüslərinin faktiki olaraq, ABŞ-ın siyasi-diplomatik iradəsinə bağlanması deməkdir. Ukraynaya yönəlik strateji təhlükə ehtimalını da nəzərə alan prezident Volodimir Zelenski isə Ağ Ev sahibi Donald Trampla görüşdə 30-50 il arasında təhlükəsizlik zəmanəti istəyib. Ukraynanın dərin strateji narahatlığı şəraitində bu məsələ rəsmi Kiyev üçün yalnız indiki müharibənin bitməsi deyil, həm də Rusiya ilə gələcək hərbi qarşıdurmaların tamamilə istisna edilməsi deməkdir.
ABŞ-ın əvvəllər təklif etdiyi uzadılma imkanı ilə 15 illik zəmanət isə rəsmi Kiyev üçün qətiyyən yetərli görünmür. Prezident Donald Trampın bu təklifi “nəzərdən keçirəcəyini” bildirməsi isə ABŞ-ın bu təhlükəsizlik zəmanətlərini “geopolitik alətə” çevirmək niyyətindən xəbər verir. Çünki uzunmüddətli təhlükəsizlik zəmanətləri Ukraynanı faktiki olaraq, ABŞ-ın strateji təsir zonasına daxil etmiş olacaq.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ağ Ev sahibi Donald Trampın yaxın zamanlarda Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə də danışmaq niyyətini açıqlaması, Kremlin müzakirə prosesindən tamamilə kənarda saxlanmadığını göstərir. Ancaq prezident Donald Trampın “Rusiya iqtisadiyyatı çox ağır vəziyyətdədir” məzmunlu bəyanatı isə sülh danışıqlarının asimmetrik güc balansı üzərində qurulduğunu açıq şəkildə ortaya qoyur. Və bu, o deməkdir ki, Ağ Ev Ukrayna savaşını tamamilə Rusiyanın maraqlarına uyğun şərtlər daxilində dayandırmaq niyyətindən tədricən uzaqlaşmağa başlayıb.
Maraqlıdır ki, Ağ Ev sahibi Donald Trampın dediyinə görə, Rusiya Ukraynanın bərpasında iştirak etməyə hazırdır, prezident Vladimir Putin Zaporojye AES-in Ukrayna üçün də əlçatan olmasına razıdır və Kreml indi artıq prezident Volodimir Zelenski ilə birgə görüşə belə, açıqdır. ABŞ prezidentinin bu mesajları onu göstərir ki, Kreml müharibədən çıxış strategiyası axtarır və Rusiyaya qarşı sanksiyaların fonunda ölkənin iqtisadi yükünü azaltmağa can atır. Və bu baxımdan, Ukraynanın bərpasında iştirak Kremlə bir tərəfdən, Kiyevdə özünə daha yaxın hakimiyyətin formalaşdırılması, digər tərəfdən isə Rusiyanın beynəlxalq sistemə qismən reinteqrasiyası üçün önəmli imkanlar aça bilər.
Ancaq yaxın vaxtlarda Kremlin bəzi ümidlərinin yenidən boşa çıxa biləcəyi də qətiyyən istisna deyil. Belə ki, rəsmi Kiyevin Avropa ölkələrinin dəstəyi ilə Tramp administrasiyasına müqaviməti artıq müəyyən nəticələr verməyə başlayıb. Çünki indiyə qədər sülh prosesindən kənarda saxlanılan Avropa Birliyi tədricən müzakirə masasına yerləşməyə yaxınlaşır. Hər halda, Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenskinin yanvar ayında Avropa liderləri ilə birlikdə Ağ Ev sahibi Donald Trampla Vaşinqtonda görüşəcəyini açıqlaması, sülh prosesində yeni siyasi-diplomatik formatın yaranmaqda olduğunu göstərir.
Bəzi məlumatlara görə, bu yeni formatda ABŞ-ın əsas qərarverici, Ukraynanın təhlükəsizlik subyekti, Avropa Birliyinin isə maliyyə və siyasi dəstəkçi rolunda çıxış edəcəyi ehtimal olunur. Bu, sülh prosesinə birbaşa qoşulmaq şansı qazanacaq Avropa Birliyinin həm də strateji muxtariyyət iddialarına da ciddi zərbə hesab olunur. Çünki yeni format müəyyən mənada, transatlantik münasibətlərdə ABŞ mərkəzli qlobal modelin bərpası olunma ehtimalını ciddi şəkildə artıra bilər.
Belə anlaşılır ki, Tramp-Zelenski təmasları Ukrayna müharibəsinin mümkün sonluğunun klassik sülh müqaviləsindən daha çox, ABŞ tərəfindən idarə edilən təhlükəsizlik razılaşması formatında ola biləcəyini göstərir. Böyük ehtimalla bu razılaşmanın Rusiyanı zəiflədilmiş, ancaq tam məğlub edilməmiş vəziyyətdə saxlaya biləcəyi və Ukraynanı isə uzunmüddətli ABŞ təsir zonasına bağlayacağı istisna deyil.
Bütün bunlara paralel olaraq, müzakirə prosesinə giriş “pəncərə”si qazanmaq üzrə olan Avropa Birliyi isə təhlükəsizlik baxımından, ABŞ-ın qarşısında əvvəlkindən daha da çox asılı vəziyyətə düşə bilər. Ona görə də, əslində, ABŞ prezidenti Donald Trampın özünü “əsas fiqur” kimi təqdim etmək iddiası artıq yalnız şəxsi siyasi ritorika deyil. Bu, Avropanın Ukrayna savaşından sonrakı təhlükəsizlik sisteminin məhz ABŞ tərəfindən yenidən dizayn edilməsi cəhdi kimi görünür. Və belə anlaşılır ki, Ağ Ev əslində, Avropanı ümumiyyətlə, tədricən ABŞ-ın yeni ştatına çevirməyə çalışır.
