2023-cü ilin sonuna qədər yükdaşıma ilə məşğul olan şəxslər sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kimi qeydiyyata alınıb fəaliyyət göstərirdilər. Qanunvericiliyə edilmiş dəyişikliklərdən sonra artıq onların mükəlləfiyyəti də dəyişib.
“EN Group Consulting” MMC-nin direktoru Elvin Zaidov bu yeniliyi və Azərbaycan Respublikasının ərazisizində yükdaşıma fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərin vergi öhdəliklərini “vergiler.az”a açıqlayıb.
Yükdaşıma fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər (beynəlxalq yükdaşıma fəaliyyəti istisna olmaqla), dövriyyəsindən asılı olaraq, sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi və ya mənfəət (gəlir) vergisi ödəyicisi ola bilərlər. Burada vergi dövriyyə üzrə tətbiq olunduğu üçün vergi ödəyiciləri Vergi Məcəlləsinin 218.1.1, 218.5.6, 218.5.10, 218.6.2, 219.1, 220.1, 221.1, 221.1-1, 221.2, 221.3, 101.3, 102.1.30, 103, 104, 105, 106.1.20, 107, 108, 109, 110, 111, 113, 114, 115, 116, 118, 119, 120, 121, 127, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 165, 167, 168, 175, 177, 178 maddələrini nəzərə almaqla vergi hesablamalarını və ödənişlərini etməlidirlər.
Yükdaşıma fəaliyyəti (beynəlxalq yükdaşıma istisna olmaqla) ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri aşağıdakı 3 vergi rejimindən biri üzrə fəaliyyət göstərməlidirlər:
1) Sadələşdirilmiş vergi rejimi - əgər yükdaşıma fəaliyyətini həyata keçirən şəxsin 12 aylıq dövrün istənilən ayında dövriyyəsi 200.000 manatı keçməyibsə və rüblük dövriyyəsinin 70% və 70%-dən çoxu vergi ödəyicisi olmayan şəxslərdən formalaşıbsa, bu zaman həmin şəxs sadələşdirilmiş verginin ödəyicisi ola bilər. Bu zaman hər rüb üçün hesabat təqdim edib, rüblük xidmətlərin təqdim olunmasından və satışdan kənar gəlirlərinin 2%-i həcmində vergi ödəyəcək. Burada xərclər nəzərə alınmır.
Qeyd edək ki, sadələşdirilmiş verginin ödəyicisi kimi fəaliyyət göstərən mikro sahibkarlıq subyekti olan fiziki şəxslər tərəfindən özlərinə görə ödədiyi rüblük məcburi dövlət sosial sığorta haqqı məbləğinin 25 faizi 2024-cü il yanvarın 1-dən 3 il müddətinə vergi ödəyicisinin rüb ərzində hesablanmış sadələşdirilmiş vergi öhdəliyindən (həmin öhdəliklərin məbləğindən çox olmamaqla) çıxılır. Sosial öhdəliklərin hesablanması qaydası əvvəlki məqalədə izah edilib: https://vergiler.az/news/social/35679.html
Misal 1: Elmir Əzizov (ad şərtidir) Bakı şəhərində yükdaşıma fəaliyyəti ilə məşğul olur. Fiziki şəxsin işçiləri vardır. Sadələşdirilmiş verginin ödəyicisi olan həmin şəxsin 2025-ci ilin 1-ci rübü üzrə aşağıdakı gəlirləri olub:
| Ay | İl | Xidmətlərin təqdim edilməsi üzrə (manat) | Satışdankənar (manat) |
| Yanvar | 2025 | 15000 | 500 |
| Fevral | 2025 | 25000 | 100 |
| Mart | 2025 | 10000 | 50 |
| Yekun | 50.000 | 650 |
Fiziki şəxsin ödəyəcəyi sadələşdirilmiş verginin məbləği belə hesablanacaq:
(50.000 + 650) x 2% = 1.013 manat.
Vergi ödəyicisinin özünə görə ödədiyi MDSS haqqı:
400 x 25% x 100% x 3 ay = 300 manat;
Vergidən azaldılacaq MDSS haqqı:
300 x 25% = 75 manat;
Rüb üzrə ödənilməli sadələşdirilmiş verginin məbləği:
1013 – 75 = 938 manat.
2) Mənfəət (gəlir) vergisi rejimi. Yükdaşıma fəaliyyətini həyata keçirən şəxslər könüllü və ya məcburi olaraq bu vergi rejimini seçə bilərlər. Bu zaman gəlirlərindən bu gəlirlərin əldə edilməsi ilə bağlı xərcləri çıxaraq, qalan mənfəətin (gəlirin) 20%-i vergiyə cəlb olunur.
Könüllü seçim: Yükdaşıma fəaliyyətini həyata keçirən şəxs 12 aylıq dövrün istənilən ayında dövriyyəsi 200.000 manatı keçməyibsə və rüblük dövriyyəsinin 70% və 70%-dən çoxu vergi ödəyicisi olmayan şəxslərdən formalaşıbsa, bu zaman həmin şəxs könüllü mənfəət (gəlir) vergisi ödəyicisi ola bilər. O, həmçinin, könüllü olaraq əlavə dəyər vergisi ödəyicisi də ola bilər.
Vergi Məcəlləsinin 102.1.30-cu və 106.1.20-ci maddələrinə əsasən, müvafiq il üzrə orta aylıq muzdlu işçi sayı 3 nəfərdən az olmayan və məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə borcu olmayan mikro sahibkarlıq subyekti olan şəxslərin sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə etdikləri mənfəətin (gəlirin) 75 faizi vergidən azaddır. Həmçinin, Vergi Məcəlləsinin 152.3-cü maddəsinə əsasən, gəlir vergisinin ödəyicisi kimi fəaliyyət göstərən mikro sahibkarlıq subyekti olan fiziki şəxslər tərəfindən özlərinə görə ödədikləri illik məcburi dövlət sosial sığorta haqqı məbləğinin 25 faizi 2024-cü il yanvarın 1-dən 3 il müddətinə vergi ödəyicisinin təqvim ilinin yekunlarına görə hesablanmış və əvvəlki illərin zərəri çıxılmaqla ödənilməli olan gəlir vergisi öhdəliyindən (həmin öhdəliklərin məbləğindən çox olmamaqla) çıxılır.
Misal 2: Elmir Əzizov Bakı şəhərində yükdaşıma fəaliyyəti ilə məşğuldur və işçiləri vardır. O, könüllü şəkildə gəlir vergisi ödəyicisi olub, 2024-cü il üzrə gəlirləri və xərcləri aşağıdakı kimi olub:
| Gəlirlər | 180.000 manat |
| Xərclər | 120.000 manat |
| Vergitutma məqsədləri üçün gəlir (mənfəət) | 180.000 -120.000 = 60.000 manat |
| Vergidən azad olan gəlir (mənfəət) | 60.000 x 75% = 45.000 manat |
| Vergiyə cəlb olunacaq gəlir(mənfəət) | 60.000 – 45.000 = 15.000 manat |
| Gəlir(mənfəət) vergisi | 15.000 x 20% = 3.000 manat |
| Fiziki şəxsin özünə görə il üzrə ödədiyi MDSS | 400 x 25% x 100% x 12 ay =1.200 manat |
| Vergidən azaldılacaq MDSS | 1200 x 25% = 300 manat |
| Ödənilməli gəlir (mənfəət) vergisi | 3.000 – 300 = 2.700 manat |
Gəlir vergisi mükəlləfiyyəti üzrə məcburi seçimdə 2 məqama diqqət etmək lazımdır:
- Yükdaşıma fəaliyyətini həyata keçirən şəxs 12 aylıq dövrün istənilən ayında 12 aylıq dövriyyəsi 200.000 manatı keçməyibsə və rüblük dövriyyəsinin 70%-dən az hissəsi vergi ödəyicisi olmayan şəxslərdən formalaşıbsa, bu zaman həmin şəxs məcburi mənfəət (gəlir) vergi ödəyicisi olmalıdır. Bu halın baş verdiyi rübdən sonrakı ayın 1-dən məcburi olaraq mənfəət (gəlir) vergisi ödəyicisidir. Burada bir məqam vardır ki, əlavə dəyər vergisi ödəyicisi olmaq könüllü qaydada həyata keçilir. Bu məqamda yuxarıdakı könüllü seçimdəki kimi vergi hesablanması, azadolmalar və güzəştlər tətbiq olunacaq.
- Yükdaşıma fəaliyyətini həyata keçirən şəxs 12 aylıq dövrün istənilən ayında 12 aylıq dövriyyəsi 200.000 manatı keçibsə, bu halın baş verdiyi aydan etibarən artıq məcburi olaraq mənfəət (gəlir) vergisi ödəyicisidir. Bundan əlavə, vergi ödəyicisi artıq növbəti ayın 1-dən həm də məcburi əlavə dəyər vergisi (ƏDV) ödəyicisi olmalıdır. Bu məqamda vergi ödəyicisi göstərdiyi xidmətlərin üzərində ƏDV də hesablamalıdır. Belə halda, gəlirləri üzrə mənfəət (gəlir) vergisi öhdəliyi, müştərilərə hesablanan əlavə dəyər vergisinə görə də ƏDV öhdəliyi yaranacaq.
Misal 3: “AA” MMC yükdaşıma fəaliyyəti ilə məşğuldur. Şirkət il üzrə müştərilərinə ƏDV-daxil 590.000 manat xidmət göstərib. Həmin il üzrə xərcləri aşağıdakı kimi olub:
| Xərclər | Əsas məbləğ | ƏDV məbləği |
| Əməkhaqqı xərci | 25.000 manat | - |
| Sosial sığorta haqları | 5.000 manat | - |
| Kommunal xərclər | 5.000 manat | 900 |
| Yanacaq xərcləri | 50.000 manat | 9.000 |
| Amortizasiya xərcləri | 15.000 manat | - |
| Sığorta xərcləri | 1.000 manat | - |
| Bank xərcləri | 1.000 manat | - |
| Yekun | 102.000 manat | 9.900 manat |
Mal və xidmət alışları üzrə bütün ödənişlər nağdsız həyata keçirilib və göstərdiyi xidmətlərin dəyəri də tam daxil olub. O halda müəssisənin vergi öhdəlikləri belə olacaq:
Əlavə dəyər vergisi üzrə
Müştərilərdən alınan pula əsasən ƏDV öhdəliyi:
590.000 : 1.18 x 18% = 90.000 manat;
Alışlar üzrə nağdsız ödəmələrə görə yaranan əvəzləşdirmə:
900 + 9ş.000 = 9.900 manat;
Qalan ƏDV borcu = 90.000 – 9.900 = 80.100 manat.
Qeyd edək ki, vergi ödəyicisi ƏDV ödəyicisi olubsa, bu zaman alışlar zamanı ödədiyi ƏDV-ni satışlar zamanı yaranan öhdəlikdən azalda bilir.
Mənfəət (gəlir) vergisi üzrə
Gəlirlər (ƏDV-siz dəyər) = 590.000 : 1.18 = 500.000 manat;
Xərclər (ƏDV-lər əvəzləşdirildiyi üçün ƏDV-siz dəyər): 102.000 manat;
Vergitutma məqsədləri üçün mənfəət (gəlir) = 500.000 – 102.000 = 398.000 manat;
Mənfəət (gəlir) vergisi: 398.000 x 20% = 79.600 manat.
Mənfəət (gəlir) vergisi ödəyiciləri hər il bitdikdən sonra həmin il üçün növbəti il yanvarın 1-dən martın 31-nə kimi bəyannamə təqdim etməlidir.
Vergi Məcəlləsinin 151-ci maddəsinə görə, əgər müəssisə mənfəət (gəlir) vergisi ödəyicisidirsə, rüblük olaraq, rüb bitdikdən sonrakı ayın 15-nə qədər mənfəət (gəlir) vergisi bəyannaməsi təqdim etməmişdən əvvəl cari ödənişlər etməlidir. Bu ödənişlər məqamına görə fərqlənir:
Maddə 151.1: Keçən ilin mənfəət vergisinin (əgər varsa) hər rübdə 25%-i həcmində hesablanır və ödənilir. Bu maddə üzrə heç bir hesabat və ya arayış təqdim olunmur. Vergi özü hər rüb bitəndən sonra avtomatik hesablama edir.
Maddə 151.2: Keçən ilin mənfəət vergisinin (əgər varsa) keçən ilin ümumi gəlirindəki payının cari rübün gəlirinə vurulması həcmində hesablanır və ödənilir. Bu maddə tətbiq olunması üçün cari arayış təqdim edilməlidir.
Maddə 151.5: Bu maddə əgər müəssisə keçən ili zərərlə bitiribsə, vergi ödəyici olmayıbsa və ya keçən il mənfəət (gəlir) vergisi ödəyicisi olmayıbsa tətbiq olunur. Burada hər rüb artan yekunla gəlirlərdən artan yekunla xərcləri çıxaraq qalan mənfəətin (gəlirin) 20%-lə vergisi hesablanır və həmin ilin keçmiş rüblərində ödənilən vergisi çıxılaraq qalan vergi varsa, hesablanır və ödənilir. Bu maddə tətbiq olunması üçün cari arayış təqdim edilməlidir.
Onu da qeyd edək ki, beynəlxalq yükdaşıma xidmətləri üzrə fəaliyyətdən əldə olunan ümumi gəlirdən Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada gəlirin əldə edilməsi ilə bağlı çəkilən xərclər çıxıldıqdan sonra qalan məbləğdən gəlir (mənfəət) vergisi hesablanıb dövlət büdcəsinə ödənilir. “Gəlir (mənfəət) vergisinin bəyannaməsi” sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq, vergi orqanına təqdim edilir.
