"Bu sadəcə elmi-fantastik süjet deyil, bəşəriyyətin nə qədər kövrək olduğunu göstərən ciddi bir ehtimaldır..."
Təsəvvür edin: dünyada bir daha uşaq doğulmur. Bu, səssiz və qeyri-real görünsə də, əslində bir sıra alimlərin ciddiyə aldığı, nəzəri əsaslara söykənən düşüncə təcrübəsidir.
Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "The Conversation" nəşri yazıb.
Nəşr qeyd edir ki, antropoloqlardan biri bu ssenarini modelləşdirib və insanlığın nəsli birdən-birə dayansa, planetin hansı mərhələlərdən keçəcəyini təxmin edib.
İnsanlıq necə yoxa çıxacaq?
Nəşrin yazdığına görə, əgər birdən-birə doğuşlar tamamilə dayansa, həyat ilk baxışdan dərhal dəyişməzdi. İlk illər və hətta onilliklər olduqca adi görünə bilərdi. Ancaq yüz ildən sonra Yer kürəsində bir dənə də canlı insan qalmaya bilərdi, çünki çox az insan yüz il yaşayır.
Yox olmaq prosesi sakit və mərhələli deyil, sürətli və ağrılı olardı. Yeni nəsillər doğulmadıqca, yaşlılar bir-bir bu həyatdan köçər, boşalan yerləri isə dolduracaq kimsə qalmazdı. İlk növbədə cəmiyyətin əsas sütunlarını təşkil edən peşələr - həkimlər, mühəndislər, müəllimlər, kənd təsərrüfatı işçiləri, texniki kadrlar yox olmağa başlayardı.
Əhalinin azalması ilə istehlak da azalsa da, ərzaq istehsalı və təchizatı çökərdi. Bir müddət sonra içməli su, dərman, elektrik və digər əsas ehtiyacların təminatı təhlükə altına düşərdi. İnsanlığın tam yox olması üçün 100 il kifayət etsə də, ümumi kollaps böyük ehtimalla 70-80-ci illərdə başlayardı.
Doğumlar niyə tamamilə dayana bilər?
Bunun qısa zamanda baş verməsi indi fantastik görünür, lakin nəzəri baxımdan mümkün sayılır. Məsələn, Kurt Vonnequt "Qalapaqos" romanında dünyanı bürüyən virusun insanları sonsuz buraxması ilə bəşəriyyətin gələcəyini təsvir edir. İnsanlar tədricən nəsilartırma qabiliyyətini itirir və Yer kürəsi tərk edilmiş bir məkana çevrilir.
Başqa bir mümkün səbəb isə nüvə müharibəsi və ya qlobal ekoloji fəlakət ola bilər. Belə ssenarilər distopik ədəbiyyat və filmlərdə tez-tez işlənir. Margaret Etvudun "Kənizənin hekayəsi" və ya P. D. Ceymsin "İnsan uşaqları" romanlarında olduğu kimi, burada mübarizə artıq resurslar uğrunda deyil, nəslin davamı uğrunda gedir.
Bəşəriyyətin demoqrafik vəziyyəti: artım, azalma və təhlükəli meyllər
Hal-hazırda Yer kürəsində əhali artmağa davam edir, lakin artım tempi getdikcə azalır. Demoqrafların hesablamalarına görə, planetin əhalisi 2080-ci illərdə 10 milyarda çatacaq və bu, pik nöqtə olacaq. Məsələn, 1974-cü ildə dünya əhalisi 4 milyard idi, bu gün isə 8 milyard civarındadır. ABŞ nümunəsi bu dəyişimin bariz göstəricisidir: son 90 ildə əhalisi 142 milyondan 340 milyona yüksəlib. Amma buna baxmayaraq, son illərdə doğum səviyyəsi burada da azalır. 2024-cü ildə 20 il əvvəllə müqayisədə yarım milyon az uşaq doğulub, eyni zamanda ölüm halları artıb.
Niyə insanlar uşaq doğmaqdan imtina edir?
Dünyanın bir çox yerində qadınlar artıq daha çox şüurlu şəkildə ana olmaqdan imtina edir və ya bu qərarı təxirə salır. Hindistan, Cənubi Koreya, Yaponiya və Avropa ölkələrində bu meyl xüsusilə güclüdür. Səbəblər müxtəlifdir: iqtisadi qeyri-sabitlik, karyera hədəfləri, kontraseptivlərə çıxış imkanı və həyat dəyərlərinin dəyişməsi. İmmiqrasiya doğumun azalmasını müəyyən qədər kompensasiya edə bilərdi, lakin bir çox ölkədə bu, siyasi və mədəni müqavimətlə qarşılanır. Eyni zamanda kişi sonsuzluğunda da artım müşahidə olunur və bu da ümumi mənzərəni daha da ağırlaşdırır.
Tarixdə bənzər aqibət: Neandertallardan alınacaq dərs
Tarix boyu Yer kürəsində insana yaxın növlərin yoxa çıxması halları olub. Məsələn, neandertallar 400 min ildən çox mövcud olmuş, lakin təxminən 40 min il əvvəl birdəfəlik yoxa çıxmışdılar. Səbəblər tam bilinmir, lakin bəzi alimlər onların Homo sapiens qarşısında uduzmasının əsas səbəblərindən birinin doğum səviyyəsinin aşağı olması və sosial adaptasiya qabiliyyətinin zəifliyi olduğunu deyirlər. Bu, insanlığa bir xatırlatmadır ki, heç bir şey əbədi deyil.
İnsanlığın sabahını qorumaq üçün nə etməliyik?
Qarşıdakı bu zülmət ssenaridən yayınmaq üçün bu günün qlobal problemlərini həll etmək zəruridir. Alimlər və ekoloqlar bildirir: iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparılmalı, müharibələrin qarşısı alınmalı, davamlı iqtisadi modellər qurulmalı və bioloji müxtəliflik qorunmalıdır. Heç bir uşağın doğulmadığı dünya - bu, sadəcə fantastika süjeti deyil. Bu, elə bu gün baş verən demoqrafik, ekoloji və texnoloji meyllərin gətirə biləcəyi real seçim nöqtəsidir. Hələ ki, bəşəriyyətin sabahı bizim əlimizdədir - bu sabahın olacağı və ya olmayacağı bizdən asılıdır.
