BAKI, TurkicWorld / AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi, Səməd Əyyubov
Avqust ayının sonunda İrandan yüksək rütbəli bir iraqlı rəsmiyə göndərilən məktubda ölkənin qərbindəki rəsmi sərhəd-keçid məntəqəsindən qeyri-adi güzəştlərin göstərilməsi istənilib. Məqsəd Livan “Hizbullah”ına Suriyadan keçməklə böyük məbləğdə pul daşınmasını təmin etmək idi.
Məsələnin həssaslığı səbəbindən adının açıqlanmasını istəməyən iraqlı rəsmi bildirib ki, müraciətə təhlükəsizlik və siyasi səbəblərdən müsbət cavab verilməyib. Suriyalı və livanlı mənbələrin məlumatına görə, son həftələrdə İranın “Hizbullah”a yardım göndərmək cəhdləri artıb. Qaçaqmalçılıq əməliyyatlarının bir qismi ifşa edilsə də, müəyyən məbləğlərin gizli şəbəkələrin köməyi ilə Livana çatdığı iddia olunur. ABŞ isə hazırda milyonlarla dolların necə “Hizbullah”a ötürüldüyünü izləməyə çalışır.
“Hizbullah” Livan hökuməti və ABŞ-la silahsızlaşdırılma planı üzərində vaxt qazanmağa çalışsa da, paralel şəkildə resurs bazasını möhkəmləndirməyə yönəlir. Bağdaddakı “Koordinasiya Çərçivəsi”ndə təmsil olunan şiə liderləri isə bildirirlər ki, İran yeni müharibəyə hazırlaşaraq müttəfiqlərinə – xüsusilə də Livandakı tərəfdaşına – dəstəyi bərpa etmək üçün “yeni yollar” axtarmağı tapşırıb. Bir şiə liderin sözlərinə görə, “İranın qarşıdakı mübarizəyə müdafiə xətləri olmadan girməsi yanlış hesab olunur.”
Tehran niyə məhz Hizbullaha fokuslanıb?
İranın diqqətini “Hizbullah”a yönəltməsinin əsas səbəblərindən biri Bağdadda yaranan çətinliklərlə bağlıdır. Yerli şiə qruplarına təzyiq artır və onlar açıq şəkildə “müqavimət oxu” çərçivəsində hərəkət etməkdə tərəddüd edirlər.
Avqustun 23-də İran Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əli Laricani də açıqlamasında bildirib ki, “İranın strategiyası müqaviməti dəstəkləməkdir. Müharibə müvəqqəti dayandırılsa da, əslində yeni qarşıdurma artıq başlayıb.”
İrana yaxın mənbələr yazırlar ki, göndərilən məktubda İraq-Suriya sərhədindəki Qaim keçid məntəqəsi vasitəsilə çox böyük məbləğdə pul daşınması tələb olunub. Məktubu alan iraqlı rəsmi soruşub ki, vəsait Suriya ərazisindən necə daşınacaq. Cavab olaraq isə bildirilib ki, İranın Suriyada etibarlı qaçaqmalçılıq şəbəkələri var və pul problemsiz şəkildə Dəməşqə çatdırılır. Mənbələr əlavə ediblər ki, Suriyada hələ də müxtəlif etnik və siyasi qruplardan ibarət (keçmiş Əsəd rejimi üzvləri, İŞİD qalıqları və digər silahlı dəstələr daxil olmaqla) aktiv şəbəkələr mövcuddur.
Lakin Bağdad bu tələbi tamamilə rədd edib. Çünki bölgə ABŞ-ın ciddi nəzarəti altındadır və belə bir əməliyyat İraqın rəsmi qurumlarını böyük riskə ata bilər. Analitiklərin fikrincə, İranın rəsmi sərhəd-keçid məntəqəsindən istifadə etməyə çalışması, əvvəlki qeyri-leqal yolların ya bağlanması, ya da nəzarətin güclənməsi ilə izah oluna bilər.
Qaim bölgəsi hazırda ABŞ pilotsuz aparatlarının daimi nəzarəti altındadır və hər hansı şübhəli fəaliyyəti gizlətmək çətindir. Əvvəllər həmin ərazilərdə şiə qrupları açıq şəkildə düşərgələr quraraq fəaliyyət göstərirdilərsə, indi diqqət çəkməmək üçün fəaliyyətlərini gizlətməyə məcburdurlar. Suriyalı rəsmilər də bildirirlər ki, sərhəd boyunca qaçaqmalçılıq hələ də mövcuddur, amma rəsmi keçidlərdən pul daşınmasına dair fakt qeydə alınmayıb.
İranın Hizbullaha maliyyə yardımı və ABŞ-ın gördüyü tədbirlər
Beyrutdakı müşahidəçilərin fikrincə, “Hizbullah” ABŞ və Livan hökumətinin təzyiqlərinə baxmayaraq, maliyyə dəstəyi sayəsində mövqeyini gücləndirir. ABŞ senatoru Lindsi Qraham ötən ay Livanlı deputatlara bildirib ki, Vaşinqtonun əlində “Hizbullah”a milyonlarla dollar çatdırıldığına dair məlumat var.
ABŞ Maliyyə Nazirliyi də dəfələrlə bəyan edib ki, prezident Donald Trampın göstərişi ilə İranın maliyyə təsirini məhdudlaşdırmaq üçün sərt tədbirlər görülür. Dövlət Departamenti isə 2022-ci ildə İranın “Hizbullah”a ildə 700 milyon dollara qədər maliyyə ayırdığını açıqlamışdı. Hətta 2016-cı ildə təşkilatın keçmiş baş katibi Həsən Nəsrullah açıq şəkildə İrandan maliyyə aldıqlarını etiraf etmişdi.
Bununla belə, Livanda bir çoxları hesab edir ki, “Hizbullah” aldığı vəsaiti açıq şəkildə xərcləmir, əsasən gələcək hərbi qarşıdurma üçün saxlayır. İsrail ordusu dəfələrlə İrandan və İraqdan Livana pul daşınmasını təşkil edən şəxsləri hədəfə alsa da, mənbələr İran və “Hizbullah”ın daim alternativ yollar saxladığını bildirirlər.
Livandakı təhlükəsizlik mənbələri də Suriya ilə sərhədin tam bağlanmasının mümkünsüz olduğunu qəbul edirlər. Onların sözlərinə görə, sərhədin uzunluğu və mürəkkəb relyefi səbəbindən tam nəzarət mümkün deyil. Resursları məhdud olan Livan ordusu yalnız bəzi qeyri-leqal keçidləri baryerlərlə və xəndəklərlə bağlaya bilir. Şimalda isə Böyük çay üzərindəki körpülər nəzarətsiz qalır və buradan piyada və avtomobillə asanlıqla keçmək mümkündür.
