İraqın Baş naziri Məhəmməd əs-Sudani İsrailin Qətərə hücumunu beynəlxalq hüququn açıq şəkildə pozulması kimi qiymətləndirib və bunun region üçün ciddi təhlükə yaratdığını bildirib. Baş nazirin fikrincə, islam ölkələrinin birgə siyasi, iqtisadi və hərbi ittifaq qurmasına heç bir maneə yoxdur. Xüsusilə, Baş nazir ortaq islam təhlükəsizlik qüvvələrinin yaradılması məsələsinə diqqət çəkib. Belə bir şəraitdə vahid ordu yaratmaq ideası real görünürmü? Bu təşəbbüs Yaxın Şərqdəki mövcud hərbi və siyasi balansı necə dəyişə bilər? Tarixən dəfələrlə gündəmə gələn, lakin baş tutmayan “İslam ordusu” ideyası bu dəfə reallaşa bilərmi?
Moderator.az-a açıqlama verən politoloq Turan Rzayev bildirib ki, vahid İslam ordusu yaratmaq təşəbbüsü populist bir çıxışdır. Onun sözlərinə görə, belə bir ordu yaransaydı, bu, Yaxın Şərq və ümumilikdə İslam coğrafiyası üçün çox müsbət bir tendensiya olardı:
“Əvvəla, bunun reallaşmama səbəbi nədir? Birincisi, dünyada din ideologiyası əsasında hərbi birləşmə yaratmaq təcrübəsi yoxdur. Bu, yalnız orta əsrlərdə olub. Məsələn, xristianlarda müxtəlif ordenlər – xəstəxana rahibləri, Tevton ordeni, Livoniya ordeni və başqa adlarla birləşmələr mövcud olub. Amma onlar da özünü doğrultmadı. Ümumiyyətlə, din və ordu anlayışının birləşməsi çox təhlükəlidir. Burada artıq “cihad” anlayışı, yaxud da “xaç yürüşləri” ideası ortaya çıxır. İslam coğrafiyasında belə bir ordunun yaranması – dinin birləşdirici amil olması – ilk problemi yaradacaq. Çünki həm Qərb bunu təhdid kimi görəcək, həm də digər dinlərin nümayəndələri üçün bu təhlükə sayılacaq.
Digər məsələ isə İslam dininin özündə kifayət qədər pərakəndəlik olmasıdır. İslam dinində fərqli məzhəblər, məzhəbdaxili təriqətlər və müxtəlif ideologiyalar mövcuddur. Təsadüfi deyil ki, Yaxın Şərq dövlətlərinin birləşə bilməməsinin ən önəmli səbəbi məhz din amilidir. Normalda İslam dini dövlətləri birləşdirib vəhdət içində hərəkət etdirməli idi, amma müasir dövrdə əksinə, din adı altında insanlar məhzəblərə bölünüb.
Məsələn, belə bir təşəbbüs reallaşarsa, İran burada yer almayacaq, çünki özü şiə məzhəbinə mənsubdur, digərləri isə sünnidir. İraqın özündə “Həşdi Şabi” adlı radikal silahlı qruplaşmalar mövcuddur. Livanda “Hizbullah”, Yəməndə isə husilər fəaliyyət göstərir. Yəni şiə ölkələrinin sünnilərlə birlikdə vahid ordu içərisində olması onsuz da mümkün deyil”.
Politoloq qeyd edib ki, İslam ordusunun yaradılacağı təqdirdə ilk növbədə xarici faktorların reaksiyası nəzərə alınmalıdır:
“Amma daxili faktorlar da özlüyündə belə bir təşəbbüsün reallaşması üçün ciddi maneə yaradır. Tutaq ki, İslam ölkələri ordu yaratmağa müəffəq oldu, amma bu zaman xarici təsir məsələsi ortaya çıxacaq. ABŞ və digər qüvvələrin belə bir birləşməyə qarşı çıxması gündəmə gələcək. Türkiyə uzun illərdir buna çalışır, amma nəticə əldə olunmur. Nəzərə almaq lazımdır ki, Türkiyənin özü NATO-nun üzvüdür. Yəni göründüyü kimi, NATO yalnız xristian dövlətlərindən ibarət hərbi alyans deyil. Bu baxımdan İslam ölkələrinin belə bir addım atması çətin görünür və inandırıcı deyil.
Bəs Yaxın Şərqdə NATO-ya bənzər bir hərbi təşkilat yarana bilərmi? Bəli, yarana bilər. Bu nə vaxt mümkün ola bilər? O halda ki, “İbrahim sazişləri” uğurla başa çatsın, Ərəb ölkələri ilə İsrail arasında yaxınlaşma baş versin və mövcud münaqişələr aradan qalxsın. O zaman bu ərazidə yeni NATO-ya bənzər bir model yarana bilər. Amma bu da hələ ki, riskli görünür. İsrailin Livanda, Yəməndə və bütövlükdə İrana qarşı apardığı əməliyyatlar, habelə son Qətərə endirilən zərbələr göstərir ki, bu ölkələr İranla belə bir təşəbbüsdə yer almaq istəmirlər. Belə destruktiv və aqressiv addımlar region ölkələrini İsrailə qarşı qəzəbləndirir. Amma İsrailə qarşı vahid mövqeyin formalaşması da ümumiyyətlə mümkün deyil. Çünki həmin ölkələrin öz maraqları var və İsraillə müəyyən münasibətlər sistemi mövcuddur. Yəni qəribə bir balans yaranıb. Amma ümumilikdə götürsək, belə bir ordunun yaradılacağını real görünmür”.
Mehin Mehmanqızı
