-11x_1.jpg)
Bir çox hallarda təcrübədə rast gəldiyimiz məsələlərdən biri də vergi ödəyiciləri tərəfindən nəqliyyat vasitələrinin alınması və qısa zamanda onların satılması kimi əməliyyatlardır. Bəs belə əməliyyatlar vergi və ya mühasibat uçotunda necə rəsmiləşdirilməlidir?
Mövzu ilə bağlı “vergiler.az”ın sualına sərbəst auditor Altay Cəfərov nümunələr əsasında aydınlıq gətirir.
Misal 1: “AA” MMC avqust ayının əvvəlində satış salonundan 100.000 manatlıq təzə avtonəqliyyat vasitəsini alıb. Şirkət rəhbərliyi avqust ayının sonunda onu 105.000 manata satıb.
Misal 2: “AA” MMC avqust ayının əvvəlində satış salonundan 100.000 manatlıq təzə avtonəqliyyat vasitəsini alıb. Şirkətin rəhbərliyinin qərarı ilə avtonəqliyyat vasitəsi sentyabr ayında 105.000 manata satılıb.
Misal 3: “AA” MMC avqust ayının əvvəlində satış salonundan 20.000 manatlıq köhnə (istifadə edilmiş) avtonəqliyyat vasitəsini alıb. Sonradan MMC-nin rəhbərliyi avtonəqliyyat vasitəsini satmaq qərarına gəlib və avqust ayının sonunda 21.000 manata satıb.
Bu hallarda MMC aldığı avtonəqliyyat vasitəsini vergi və mühasibat uçotunda əsas vəsait kimi uçota almalıdırmı?
Bəzi vergi ödəyiciləri belə hallarda avtonəqliyyat vasitələrini əsas vəsait kimi uçota alırlar və satılan zaman əsas vəsaitlərin təqdim edilməsi kimi uçotdan silirlər.
Bəzi vergi ödəyiciləri isə bu zaman avtonəqliyyat vasitələrini mal kimi uçota alır və satılan zaman satışın maya dəyərinə daxil edirlər. Sualımıza tam cavab tapmaq üçün Vergi Məcəlləsinin aşağıdakı maddələrinə nəzər yetirməliyik.
Məcəllənin 13.2.17-ci maddəsinə əsasən, əsas vəsaitlər - istifadə müddəti bir ildən yuxarı və dəyəri 500 manatdan çox olan, bu Məcəllənin 114-cü maddəsinə uyğun amortizasiya edilməli olan maddi aktivlərdir.
Vergi Məcəllləsinin 13.2.8-ci maddəsində isə göstərilib ki, mal - hər hansı maddi və ya qeyri-maddi əmlak (aktiv), o cümlədən elektrik və istilik enerjisi, qaz, su və s.-dir.
Həmçinin, 16 saylı Beynəlxaq Mühasibat Uçotu Standartında (BMUS) aşağıdakılar yer alıb:
Tanınma:
Torpaq, tikili və avadanlıqlar obyekti yalnız aşağıdakı şərtləri təmin etdikdə, aktiv kimi tanınmalıdır:
(a) həmin obyektlə bağlı gələcək iqtisadi səmərənin müəssisəyə axını ehtimal edildikdə;
(b) obyektin dəyəri etibarlı əsasla qiymətləndirilə bildikdə.
Bildiyimiz kimi, avtonəqliyyat vasitələri maddi aktivlərdir. Bundan əlavə, həm Vergi Məcəlləsinin, həm də BMUS-un tələblərinə görə, maddi aktivləri əsas vəsait (torpaq, tikili və avadanlıq) kimi uçota almaq üçün, ilk növbədə, istifadə müddəti bir ildən çox olmalıdır. Misallarımızda da avtonəqliyyat vasitəsinin istismar və ya istifadə müddəti illərdir.
Vergi Məcəlləsinin əsas tələblərindən biri odur ki, amortizasiya edilməli olan maddi aktivlər əsas vəsait kimi uçota alına bilər. 16 saylı BMUS-un tələblərinə görə, obyekt gələcək iqtisadi səmərə gətirməlidir ki, torpaq, tikili və avadanlıq kimi tanınsın.
Bəs amortizasiya edilməli maddi aktivlər dedikdə nə başa düşülür?
Bu ifadə elə 16 BMUS-da qeyd olunan gələcək istisadi səmərə ilə eyni mənadadır. Belə ki, maddi aktiv o vaxt amortizasiya edilir ki, o, istismara verilmiş olsun.
Əgər maddi aktiv istimara verilməmişdirsə, onda amortizasiya edilməyəcək, həmçinin vergi ödəyicisinə gələcək iqtisadi səmərə də gətirməyəcək. Odur ki, misallarımıza cavab tapmaq üçün ən vacib məqam kimi “AA” MMC-nin əldə etdiyi avtonəliyyat vasitəsinin hansı məqsədlər üçün əldə edildiyi və istismara verilib-verilməməsidir. Hər üç misalda bu, çox vacib məqamdır.
Nəzərə alaq ki, birinci və ikinci misalımızda cəmiyyət təzə avtonəqliyyat vasitəsini alıb, dövlət qeydiyyat nömrəsini də əldə edib. Amma alınanda da MMC-nin əsas məqsədi onu istismara vermək yox, satmaq olub. Belə olan halda, şirkət avtonəqliyyat vasitəsini istismara vermədiyindən, amortizasiya hesablamadığından, istismara verilərək gələcək istisadi səmərə əldə etmədiyindən, əsas vəsait (torpaq, tikili və avadanlıq) kimi uçota almayacaq. Bu halda avtonəqliyyat vasitəsi 100.000 manatlıq maddi aktiv olaraq mal kimi uçota alınacaq. Daha sonra satılan zaman əsas fəaliyyət gəliri kimi nəzərə alınaraq, 100.000 manat da malın maya dəyərinə daxil ediləcək.
Bu, ikinci misala da aiddir. Alışın avqust, satışın sentyabrda olmasına baxmayaraq, burada da faktiki olaraq maddi aktiv istimara verilməyib.
Üçüncü misalda isə artıq satıcıda avtonəqliyyat vasitəsi əsas vəsait (torpaq, tikili və avadanlıq) kimi uçota alınıb. Burada da əsas məsələ “AA” MMC-nin aldığı maddi aktivin istismara verlib-verilməmisidir. Yəni, həmin avtonəqliyyat vasitəsi satıcıda əsas vəsait (torpaq, tikili və avadanlıq) olaraq uçota alınıb. Amma alıcıda yenə də Vergi Məcəlləsinin və 16 saylı BMUS-un tələbləri vacibdir.
Burada da “AA” MMC köhnə maşın alıb və istismara vermədiyi 20.000 manatlıq maddi aktivi mal kimi nəzərə alacaq və satılan zaman satışın maya dəyəri kimi qəbul edəcək.
Tutaq ki, hər 3 misalda MMC avtonəqliyyat vasitəsini alıb, istismara verib və sonradan satmaq qərarına gəlib. Artıq bu halda rəhbərlik Vergi Məcəlləsinin və 16 saylı BMUS-un tələblərinə əsasən, avtonəqliyyat vasitələrini əsas vəsait (torpaq, tikili və avadanlıq) olaraq uçota almalı və satılan zaman təqdim edilmiş əsas vəsaitlərin (torpaq, tikili və avadanlıq) qalıq dəyəri kimi silməlidir.
Bunu oxucuların nəzərinə çatdırmaqda əsas məqsədimiz odur ki, belə əməliyyatlar düzgün, dəqiq uçota alınanda illik mənfəət vergisi bəyannaməsini vergi orqanlarına təqdim etdikdə və illik maliyyə hesabatlarını tərtib və təqdim etdikdə çox vacibdir.
Yəni, səhvən malı əsas vəsait kimi və ya əsas vəsaiti mal kimi uçota almaqla, bəyannamələri və hesabatları buna uyğun tərtib etdikdə, vergi orqanlarından kameral uyğunsuzluqlar daxil olur. Həmçinin, maliyyə hesabatlarının istifadəçilərinə düzgün olmayan məlumatlar təqdim edilir. Odur ki, bu məsələlərdə mühasiblər, auditorlar diqqətli olmalıdırlar.
