Prezident İlham Əliyev: “Ordumuz, Silahlı Qüvvələrimiz böyük peşəkarlıq, qəhrəmanlıq göstərmişdir və işğalçıları Cəbrayıl şəhərindən qovmuşdur”
Azərbaycan Respublikasının müstəqillik və ərazi bütövlüyü uğrunda apardığı ədalətli mübarizə tarixə qızıl hərflərlə yazılmışdır. 2020-ci ilin Vətən müharibəsində qazanılan şanlı Zəfər nəticəsində uzun illər işğal altında olan torpaqlarımız azad olundu. Bu tarixi hadisə yalnız ölkəmizin suverenliyini bərpa etmədi, eyni zamanda milli kimliyimizin, dövlətçilik ənənələrimizin və mədəni irsimizin yenidən canlanmasına zəmin yaratdı.
Azərbaycan Respublikasının Cəbrayıl rayonu 1993-cü ilin avqust ayında Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdi. Bu işğal nəticəsində rayonun 1 şəhəri, 4 qəsəbəsi və 90-dan çox kəndi boşaldılmış, əhalisi məcburi köçkün düşmüş, mədəniyyət və sosial infrastruktur məhv edilmişdi. 27 illik işğal dövründən sonra Azərbaycan Ordusu 2020-ci ildə baş vermiş Vətən Müharibəsi zamanı Cəbrayıl rayonunu mərhələli şəkildə işğaldan azad etdi. Bu, Azərbaycan tarixində dönüş nöqtəsi sayılır. İşğal dövründə rayondakı tarixi abidələr və məscidlər dağıdıldı və ya təhqir edildi. Məktəblər, xəstəxanalar və yaşayış binaları məhv edildi. Cəbrayıl rayonundakı bir sıra tarixi, arxeoloji və memarlıq abidələri işğal dövründə vandalizm, ya da baxımsızlıq nəticəsində dağıntıya məruz qalmışdır. Xudafərin körpüləri məsələsi bu kontekstdə ən çox sənədləşdirilmiş hallar arasında yer alır.
Digər abidələrin vəziyyəti barədə isə geniş, obyektiv, arxeoloji və vizual sənədlərə əsaslanan hesabatlar tələb olunur. Bərpa olunacaq sahələri, hansı hissələrin qoruna biləcəyi və hansıların tamamilə itdiyi məsələləri konkretləşdirməlidir. Xudafərin körpüləri Cəbrayılın ən məşhur və qiymətli memarlıq abidələrindəndir və onların vəziyyəti barədə daha çox məlumat var. İşıqlandırılmış məlumatlara görə, işğal illərində Xudafərin körpüləri dağıntılara məruz qalmışdır. Körpülərin tarixi, memarlıq xüsusiyyətləri — 11 aşırımlı və 15 aşırımlı iki körpüdən ibarət olması, daş və kərpicdən tikilməsi, uzunluğu, eni və tağlarının ölçüləri barədə detallı təsvirlər mövcuddur. 2020 ci ilin oktyabrında Cəbrayılın azad edilməsi ilə birlikdə körpü və ətraf ərazilər Azərbaycan nəzarətinə keçmişdir. Beləliklə, Xudafərin körpüləri nümunəsi vandalizmin varlığına dair etibarlı faktlarla dəstəklənmiş hallardan biridir.
Rayonun iqtisadi infrastrukturu da tamamilə sıradan çıxarıldı. Əhali didərgin salınaraq, ölkənin müxtəlif bölgələrində məcburi köçkün kimi yerləşdirildi. 27 il ərzində bu torpaqlarda erməni hərbi birləşmələri qanunsuz şəkildə yerləşmişdi və Azərbaycan ərazisində qeyri-qanuni məskunlaşdırma siyasəti həyata keçirilmişdi.
Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri 2020-ci il 27 sentyabrda başladığı əks-hücum əməliyyatları nəticəsində işğal altındakı torpaqların azadlığı uğrunda uğurlu hərbi əməliyyatlar həyata keçirdi. Bu mühüm Qələbənin yaddaşlarda daim yaşadılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən 31 iyul 2023-cü il tarixində imzalanan sərəncamla işğaldan azad edilmiş şəhərlər üzrə “Şəhər günləri” təsis edildi. Sərəncama əsasən, 4 oktyabr tarixi Cəbrayıl şəhəri günü kimi müəyyənləşdirilmişdir. Cəbrayıl şəhəri gününün təsis olunması təkcə bir əlamətdar tarixi qeyd etməklə məhdudlaşmır. Bu gün həm də Vətən müharibəsində canını fəda edən şəhidlərin ruhuna ehtiramın, qazilərə olan sayğının və xalqımızın mübarizlik ruhunun təntənəsidir. Bu təşəbbüs eyni zamanda ictimaiyyətin diqqətini işğaldan azad edilmiş ərazilərin inkişafına, onların bərpasına və bu torpaqlara böyük qayıdış prosesinə yönəltmək məqsədi daşıyır. “Cəbrayıl şəhəri günü”nün təsis olunması Prezident İlham Əliyevin tarixə, mədəniyyətə və milli kimliyə olan dərin hörmətinin göstəricisidir. Bu təşəbbüs, işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızın gələcək inkişafı və bu bölgələrin Azərbaycan xalqının milli yaddaşında daim yaşaması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Tarixi Qələbələrimizi əbədiləşdirmək, onları bayram kimi qeyd etmək həm də gələcək nəsillərə vətənpərvərlik nümunəsidir.
Hər il 4 oktyabr tarixində keçirilən tədbirlər – konsertlər, sərgilər, elmi-praktik konfranslar, memorial yürüşlər və digər tədbirlər vasitəsilə Cəbrayılın tarixi, mədəniyyəti və qəhrəmanlıq salnaməsi geniş ictimaiyyətə çatdırılır. Cəbrayıl Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ilk şəhəri oldu. 27 il davam edən həsrətə son qoyuldu. Məcburi köçkünlər üçün doğma torpaqlara qayıdış ümidi reallığa çevrildi. Əməliyyatlar nəticəsində rayonun qalan kəndləri mərhələli şəkildə azad edildi. Ümumilikdə 1 şəhər və 90 kənd Azərbaycan Ordusu tərəfindən işğaldan azad edildi. Cəbrayıl rayonunun azad edilməsi ilə Araz çayına çıxış bərpa olundu. İranla dövlət sərhədi tam nəzarətə götürüldü. Qarabağ cəbhəsinin cənub qanadında üstünlük Azərbaycan Ordusuna keçdi. Növbəti istiqamətlərdə — Zəngilan, Qubadlı və Hadrut əməliyyatları üçün əsas baza yaradıldı.
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən məqsədyönlü siyasət nəticəsində, qısa müddət ərzində azad edilmiş ərazilərdə bərpa və yenidənqurma işləri başlanmış, Cəbrayıl da daxil olmaqla bütün bölgələrdə “Böyük Qayıdış” proqramı çərçivəsində infrastruktur layihələri icra olunmağa başlamışdır. Yollar, körpülər, elektrik və su xətləri çəkilir. Rayon minalardan və digər partlayıcı sursatlardan təmizlənir. “Ağıllı kənd” və “Ağıllı şəhər” konsepsiyaları çərçivəsində yaşayış massivləri inşa olunur. Dağıdılmış məscid və tarixi abidələrin bərpası planlaşdırılır və bəziləri artıq yenidən qurulmuşdur.
Prezident İlham Əliyev azad edilmiş Cəbrayıl rayonuna bir neçə dəfə səfər etmiş, orada Azərbaycan bayrağını ucaldaraq, bu ərazilərin yenidən dirçələcəyini bəyan etmişdir. Onun çıxışlarında aşağıdakı fikirlər yer alıb: “Cəbrayılın azad olunmasının çox böyük əhəmiyyəti vardır. Çünki İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə işğalçılardan azad edilmiş birinci şəhər idi. O vaxta qədər artıq müharibə bir həftə idi ki, gedirdi və 20-yə yaxın kənd azad edilmişdi, o cümlədən Cəbrayıl rayonunun kəndləri. Ancaq şəhər olaraq birinci şəhər Cəbrayıl olmuşdur və Cəbrayıl əməliyyatı xüsusi əhəmiyyətə malik idi. Ordumuz, Silahlı Qüvvələrimiz böyük peşəkarlıq, qəhrəmanlıq göstərmişdir və işğalçıları Cəbrayıl şəhərindən qovmuşdur. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin! Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Vətən müharibəsində əsl qəhrəmanlıq, fədakarlıq, rəşadət göstərmişdir. Biz şəhidlərimizlə əbədi fəxr edəcəyik”. 27 illik həsrətdən sonra Cəbrayıl rayonunun azad edilməsi Azərbaycan xalqı üçün tarixi qələbə, milli ruhun təntənəsi oldu. Bu hadisə yalnız hərbi uğur deyil, eyni zamanda ədalətin, beynəlxalq hüququn bərpası, ərazi bütövlüyünün təmin olunması anlamına gəlir. Bu gün Cəbrayıl bərpa olunur — küçələrinə həyat, evlərinə insanlar, abidələrinə ruh qayıdır. O torpaqlar artıq azaddır. Yerli əhali mərhələli şəkildə öz yurd-yuvasına qayıdır.
Zenfira Nurullayeva
Qara Qarayev adına Mərkəzi İncəsənət Məktəbinin
xor ixtisası üzrə müəllimi,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi
