Azərbaycanın təbii qazını Avropaya nəql edən Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) üzrə sifariş göstəriciləri son günlərdə azalma tendensiyası nümayiş etdirir. TAP-ın elektron platformasından əldə edilən məlumata görə, Yunanıstanın Kipoi, Komotini, Nea Mesimvria və İtaliyanın Melenduqno çıxış nöqtələrində qaz tədarükü üçün verilən sifarişlər ötən həftə ilə müqayisədə 5-8 faiz civarında geriləyib. Bu dinamika, Avropanın qaz bazarındakı mövsümi dəyişikliklər və enerji tələbatında müşahidə olunan sabitləşmə fonunda baş verir.
TAP, Azərbaycan qazının Avropaya nəqlində əsas infrastruktur xəttlərindən biridir və Cənub Qaz Dəhlizinin mühüm hissəsini təşkil edir. Kəmərin fəaliyyətə başlamasından bəri Azərbaycan qazı Yunanıstan, Albaniya və İtaliya üzərindən Avropa bazarına daxil olur. Son aylarda isə enerji qiymətlərində nisbi sabitlik və Avropanın qaz ehtiyatlarının rekord səviyyədə dolu olması, təbii qaz sifarişlərinə bir qədər ehtiyatlı yanaşma yaradıb. Avropa Komissiyasının son hesabatına əsasən, 2024-cü ilin payız dövründə Avropa anbarlarının doluluq səviyyəsi 95 faizi keçib. Bu da tələbin azalmasının əsas səbəblərindən biridir.
Eyni zamanda, enerji bazarlarında geosiyasi balans da sifariş göstəricilərinə təsirsiz ötüşmür. Rusiyadan qaz asılılığını azaltmaq siyasətini davam etdirən Avropa Birliyi üçün Azərbaycan mühüm alternativ mənbə kimi qalır. Lakin qış mövsümünə keçid dövründə hava şəraitinin mülayim keçməsi və enerji səmərəliliyinin artması, gündəlik qaz istehlakında azalma yaradıb. Bu şəraitdə TAP vasitəsilə ötürülən qazın həcminin müvəqqəti azalması, struktur və ya siyasi deyil, bazar yönümlü hadisə kimi qiymətləndirilə bilər.
Azərbaycan üçün bu azalma, gəlirlərin sabitliyinə təsir göstərə biləcək qısamüddətli dəyişiklik olsa da, uzunmüddətli perspektivdə TAP-ın rolu strateji olaraq dəyişmir. İtaliya və Yunanıstan kimi ölkələrdə qaz bazarının diversifikasiyası və enerji təhlükəsizliyi məsələlərində Azərbaycan etibarlı tərəfdaş kimi qalır. 2024-cü ilin ilk doqquz ayında TAP vasitəsilə Avropaya ötürülən qaz həcmi 9 milyard kubmetrdən çox olub. Bu göstərici illik müqayisədə sabit qalmaqla, Azərbaycanın ixrac strategiyasının dayanıqlı olduğunu göstərir.
Hazırkı azalmanın bir digər iqtisadi səbəbi enerji qiymətlərində müşahidə olunan korrektə prosesidir. Son aylarda Avropa qaz birjalarında qiymətlər təxminən 10-12 faiz aşağı düşüb ki, bu da enerji şirkətlərinin uzunmüddətli sifarişlərə daha çevik yanaşmasına gətirib çıxarır. Bazar iştirakçıları qış mövsümünün gedişatını və potensial hava dəyişikliklərini gözləyərək tədarükləri mərhələli şəkildə planlaşdırmağa üstünlük verir. Bununla belə, TAP-ın əməliyyat sabitliyi və texniki effektivliyi göstərir ki, infrastruktur istənilən zaman tələbin artmasına uyğunlaşdırıla bilər.
TAP-ın region üçün strateji əhəmiyyəti yalnız enerji tranzitində deyil, həm də siyasi sabitlikdə özünü göstərir. Cənub Qaz Dəhlizi vasitəsilə Avropaya çıxış əldə edən Azərbaycan, enerji diplomatiyasını iqtisadi və geosiyasi əməkdaşlıq alətinə çevirib. Avropa İttifaqı ilə enerji dialoqunun genişlənməsi və yaşıl keçid prosesinə uyğunlaşdırılan yeni təşəbbüslər, gələcəkdə Azərbaycan qazının həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından daha yüksək dəyərə malik olacağını göstərir.
