Bu gün isə görürük ki, həmin sərhəd itib. Əgər ölüm mənəvi moizə üçün bəhanəyə çevrilirsə, cəmiyyət nə həqiqət hissini, nə də insani olma qabiliyyətini qoruyub saxlaya bilir. Şərhlərin arasında bir neçə sadə, sakit səs itib qalıb:
“O, yaxşı insan idi.”
“Vəkil idi, orada işlə bağlı ola bilərdi.”
“Niyə ölən birini qınayırsınız?” Amma nifrət axınında bu səslər eşidilmir. İzdiham incəlikləri sevmir — ona həqiqət yox, günahkarlar lazımdır.
Mərhəmətdən “rəqəmsal daş”a Bir vaxtlar insan başqasına daş atarkən o daşın ağırlığını hiss edirdi. İndi isə o, yüngüldür — sadəcə bir şərhdir. Amma günahın çəkisi dəyişməyib. Biz artıq ölümün sirrini, insanın mürəkkəbliyini görmürük.
Bizim üçün “həb” və “sevgili” hekayəsinə inanmaq, həyatın bəzən nə qalmaqalsız, nə də izahsız şəkildə bitə biləcəyini qəbul etməkdən daha asandır. Mühakimə etmək yas saxlamaqdan daha rahatdır. Və yenə də — bu mənəvi donuqluqdan çıxış yolu qədimdən bəri eynidir: düşünməyi öyrənmək və hər xəbərin arxasında süjet deyil, insanın dayandığını xatırlamaq. Bəlkə yüz il sonra tarixçilər bizim rəqəmsal xronikalarımıza baxıb deyəcəklər:
“Bu, elə bir cəmiyyət idi ki, hər şeyi — hətta ölümü belə — şərh edirdi.” Əgər biz faciə qarşısında susmağı belə bacarmasaq, bizi heç kim haqqlandıra bilməz.
