Alimlərin yeni məlumatlarına görə, Antarktidanın üzərindəki ozon dəliyi daralır və yaxın gələcəkdə tamamilə yox ola bilər...
Poliqon xəbər verir ki, bunu Daily Mail qəzeti yazır.
"Kopernik" Atmosfer Monitorinq Xidməti (CAMS) müəyyən edib ki, Antarktida üzərində hər il peyda olan dəlik, bu il 1 dekabr bazar ertəsi günü bağlanıb. Bu, nəinki gözləniləndən tez, həm də 2019-cu ildən bəri ən erkən baş verib.
Bundan əlavə, 2025-ci ildə ozon dəliyi pik dövründə son beş ilin ən kiçik ölçüsünə - 21.08 milyon km²-ə çatıb.
Ard-arda ikinci ildir ki, ozon dəliyi 2020-2023-cü illərin böyük və uzunmüddətli dəlikləri ilə müqayisədə nisbətən kiçik ölçülərə malikdir. Bu da ozon təbəqəsinin tam bərpasına - potensial olaraq yaxın onilliklər ərzində - ümidləri artırır.
"Kopernik" Atmosfer Monitorinq Xidmətinin direktoru Dr. Lorans Ruil erkən bağlanmanı və nisbətən kiçik ölçünü "ümidverici siqnal" adlandırıb: "Bu, indi müşahidə etdiyimiz ozon təbəqəsinin bərpasında sabit illik irəliləyişi əks etdirir".
Nəşr aydınlaşdırıb ki, ozon dəliyi texniki cəhətdən ozonun tamamilə olmadığı birbaşa mənada "dəlik" deyil, daha çox Antarktida üzərində ozonun həddindən artıq güclü şəkildə tükəndiyi zonadır. Adətən o, avqust ayında açılır, sentyabr və ya oktyabrda maksimuma çatır və noyabrın sonunda və ya dekabrın əvvəlində bağlanır.
2025-ci ildə ozon dəliyi kifayət qədər erkən - avqustun ortalarında formalaşmağa başlayıb. Avqustun sonunda onun ölçüsü bir az azalıb, lakin sentyabrın əvvəlində yenidən maksimuma - 21.08 milyon km²-ə qədər böyüyüb. Alimlər deyir ki, belə bir ölçü bu dövr üçün kifayət qədər tipikdir, lakin 2023-cü ilin maksimumu olan 26.1 milyon km²-dən əhəmiyyətli dərəcədə kiçikdir.
Sentyabr ayı ərzində ozon dəliyinin ölçüsü tədricən azalırdı, lakin əhəmiyyətli qalırdı. Sentyabr və oktyabr aylarında o, təxminən 15 milyon km² (təxminən Antarktidanın sahəsi) ilə 20 milyon km² arasında dəyişib. Lakin noyabrın birinci yarısında ozon dəliyinin sahəsi sürətlə azalıb ki, bu da erkən bağlanma ehtimalını göstərib.
Aşağı səviyyəli ozonun kiçik bir sahəsi ayın ikinci yarısında da qalmağa davam edib, nəhayət dəlik 1 dekabr tarixində tamamilə bağlanıb. Bu, 2019-cu ildən bəri ən erkən bağlanma və son qırx il ərzində ən erkən bağlanmalardan biridir.
Ozon təbəqəsi stratosferdə (Yer atmosferinin ikinci qatında) yerləşir. O, demək olar ki, bütün zərərli ultrabənövşəyi şüalanmanı (UVB) udur, buna görə də planetdəki həyat üçün əsas qorunma təbəqəsidir.
Ozon dəliyinin olması yer səthinə çatan şüalanmanın miqdarını artırır: dəlik nə qədər böyükdürsə, təsir də bir o qədər çox olur.
Ozon dəliyini ilk dəfə britaniyalı meteoroloq Conatan Şenklin 1980-ci illərdə aşkar etmişdi və bu dünya sensasiyasına çevrilib. Alimlər hesab edirlər ki, dəlik, xüsusilə xlorftorkarbonların (XFK) atmosferə qazıntıları nəticəsində yaranıb.
1987-ci ilin dekabrında ölkələr ozon təbəqəsini məhv edən maddələrin, o cümlədən XFK-ların istehsalının dayandırılması haqqında Montreal Protokolunu imzalayıblar. Baxmayaraq ki, bu sənəd faktiki olaraq bütün ozon təbəqəsini məhv edən kimyəvi maddələrin 99%-nin istehsalını dayandırıb, qalan 1% hələ də atmosferdə qalmaqdadır.
Cənub yarımkürəsində qışda Antarktida üzərində çox soyuq, fırlanan havanın böyük bir sütunu formalaşır. Bu, qalıq XFK-ları soyuq və günəş işığının onların ozonla reaksiyasına və onu məhv etməsinə səbəb olduğu zonada cəmləşdirir.
Ekspertlər ümid edirlər ki, zamanla XFK-lar tamamilə atmosferdən yox olacaq, baxmayaraq ki, bu proses yavaş gedir. CAMS-in qiymətləndirmələrinə görə, qadağaya görə ozon təbəqəsi 2050 və 2066-cı illər arasında tamamilə bərpa oluna bilər.
"Bu irəliləyiş, qlobal ekoloji problemləri həll etmək üçün birgə işləyərkən beynəlxalq icmanın nəyə nail ola biləcəyinə dair vaxtında bir xatırlatma kimi qeyd edilməlidir", deyə Ruil vurğulayıb.
Poliqon.info
