Azərbaycan və Özbəkistan münasibətləri təkcə ortaq tarix, mədəniyyət və dil birliyi ilə deyil, həm də müasir dövrdə dövlət başçılarının uzaqgörən siyasəti sayəsində strateji müttəfiqlik səviyyəsinə yüksəlmiş bir dostluq modelidir. Bu əlaqələr əsrlərin sınağından çıxaraq bu gün regionun və türk dünyasının inkişafında nümunəvi əməkdaşlığa çevrilmişdir. Azərbaycan ilə Özbəkistan arasında diplomatik münasibətlərin əsası 1995-ci ildə qoyulmağına baxmayaraq, xalqlar arasında dostluq və qardaşlıq bağları daha qədim köklərə dayanır. Ulu Öndər Heydər Əliyev və Özbəkistanın ilk Prezidenti İslam Kərimov arasında formalaşan qarşılıqlı etimad bu münasibətlərin əsas təməlini təşkil edib. 1996-cı ildə İslam Kərimovun Azərbaycana səfəri, 1997-ci ildə isə Heydər Əliyevin Özbəkistana rəsmi səfəri zamanı imzalanan çoxsaylı sənədlər iki ölkə arasında uzunmüddətli əməkdaşlıq üçün möhkəm hüquqi baza yaratmışdır. Bu ənənə Prezident İlham Əliyev və Prezident Şavkat Mirziyoyev tərəfindən daha da inkişaf etdirilərək yeni mərhələyə yüksəldilmişdir. İki ölkə liderlərinin mütəmadi səfərləri, yüksək səviyyəli görüşləri, beynəlxalq platformalarda bir-birinə verdiyi dəstək Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərini xüsusi formatda inkişaf etdirən başlıca amillərdən biri olmuşdur.
Bu gün Azərbaycan və Özbəkistan dünya siyasətində eyni mövqedən çıxış edir, regional və beynəlxalq məsələlərdə bir-birini dəstəkləyir və bu həmrəylik Türk dünyasının bütövlüyünə də böyük töhfə verir. Azərbaycan və Özbəkistan arasında 2024-cü ilin avqustunda imzalanmış Müttəfiqlik Münasibətləri haqqında Müqavilə bu əlaqələrin rəsmi müttəfiqlik səviyyəsinə yüksəldiyini təsdiqləyir. Prezident İlham Əliyev bu sənədi iki ölkə arasında münasibətlərin ən yüksək və əhəmiyyətli formatı kimi xarakterizə edərək, Azərbaycan və Özbəkistanın beynəlxalq arenada bir-birini fəal şəkildə dəstəklədiyini, strateji sahələrdə birgə layihələr reallaşdırdığını vurğulamışdır. 2025-2029-cu illəri əhatə edən yeni əməkdaşlıq planları, xüsusilə sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, enerji və texnologiya sahələrində imzalanmış çoxsaylı sənədlər göstərir ki, iki ölkənin məqsədi yalnız mövcud əlaqələri qorumaq deyil, onları davamlı şəkildə dərinləşdirmək və daha geniş iqtisadi məkan yaratmaqdır.
Azərbaycan xalqı Özbəkistanın işğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpasında göstərdiyi qardaşlıq dəstəyini yüksək qiymətləndirir. Füzuli rayonunda Özbəkistan dövlətinin maliyyə vəsaiti ilə inşa edilən Mirzə Uluqbəy adına məktəb, Xankəndidə Özbəkistan sərmayəsi və texnologiyası ilə yaradılan tikiş fabriki bu dəstəyin konkret nümunələridir. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə qeyd edib ki, Özbəkistan Qarabağın bərpasına yardım göstərən ilk ölkədir. Bu layihələr yalnız iqtisadi deyil, həm də mənəvi qardaşlıq jesti kimi tarixə yazılıb. Bu addımlar Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası prosesində beynəlxalq həmrəyliyin mühüm göstəricilərindən biri hesab edilir. Özbəkistanın bu təşəbbüsləri, eyni zamanda regional sabitlik və sülhün möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. Füzuli və Xankəndidə həyata keçirilən sosial layihələr bölgədə yerli əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına, iş yerlərinin açılmasına və iqtisadi canlanmaya təkan verir. Özbəkistanın bu qardaşlıq dəstəyi Azərbaycan xalqı tərəfindən böyük hörmət və minnətdarlıqla qarşılanır. Azərbaycan və Özbəkistan arasında iqtisadi əməkdaşlıq son illərdə sürətlə genişlənib. 2024-cü ilin sonuna ticarət dövriyyəsi 430 milyon dollara çatıb və tərəflər bu göstəricini 2030-cu ilə qədər 1 milyard dollara yüksəltməyi qarşıya məqsəd qoyub. Bu məqsədə çatmaq üçün birgə investisiya fondu yaradılıb, hazırda bu fond vasitəsilə 360 milyon dollardan artıq dəyərdə layihələr icra edilir. Xəzər dənizi üzərindən keçən Orta Dəhliz marşrutu çərçivəsində Mərkəzi Asiyadan Avropaya uzanan nəqliyyat və logistika infrastrukturunun genişləndirilməsi Azərbaycan-Özbəkistan əməkdaşlığının prioritet istiqamətlərindəndir. Bu nəqliyyat dəhlizi həm regional iqtisadi inteqrasiyanı sürətləndirir, həm də Avropa ilə Asiya arasında yeni, etibarlı və sürətli ticarət yolları yaradır. Həmçinin, Azərbaycan, Qazaxıstan və Özbəkistanın iştirakı ilə "yaşıl" hidrogen hasilatı və ixracı layihəsi regionun ekoloji təmiz enerji təchizatçısına çevrilməsi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Enerji sektorunda SOCAR və Özbəkneftqaz arasında əməkdaşlıq da genişlənir. Ustyurt bölgəsində birgə geoloji kəşfiyyat işləri həyata keçirilir ki, bu da enerji sahəsində ortaq maraqların möhkəmləndirilməsinə xidmət edir. Bununla yanaşı, avtomobil yollarının yenilənməsi, dəmir yolu bağlantılarının gücləndirilməsi və hava nəqliyyatı sahəsində birgə layihələr iki ölkənin tranzit imkanlarını genişləndirir və regionda rəqabət qabiliyyətini artırır. Azərbaycan-Özbəkistan münasibətlərinin daha bir vacib istiqaməti parlamentlərarası əməkdaşlığın intensivləşdirilməsidir. Xivə şəhərində keçirilmiş Birinci və Bakıda təşkil olunmuş İkinci Parlamentlərarası Forumlar ikitərəfli qanunverici münasibətlərin yeni mərhələyə yüksəlməsinə zəmin yaratmışdır. Parlamentlər səviyyəsində qarşılıqlı dəstək, təcrübə mübadiləsi və birgə təşəbbüslər iki ölkə arasında hüquqi bazanın daha da möhkəmlənməsinə xidmət edir. Mədəni-humanitar əməkdaşlıq da bu münasibətlərin dəyərli hissəsidir. Bakıda Özbəkistan parkının inşası, Əndicanda universitetlərarası forumun təşkili və təhsil sahəsində imzalanmış 60-dan çox əməkdaşlıq müqaviləsi iki ölkə arasında xalq diplomatiyasının gücləndiyini göstərir. Turizm, təhsil, texnologiya və kənd təsərrüfatı kimi sahələrdə əməkdaşlıq genişlənməkdədir. Bu əməkdaşlıq eyni zamanda xalqlar arasında qarşılıqlı anlayışın, dostluğun və qardaşlığın daha da möhkəmlənməsinə töhfə verir.
Azərbaycan və Özbəkistan təkcə ikitərəfli münasibətləri deyil, həm də türk dünyasının birliyini möhkəmləndirən əsas dövlətlərdir. Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində həyata keçirilən təşəbbüslər, regional təhlükəsizlik və iqtisadi inteqrasiya məsələlərində qarşılıqlı dəstək bu iki ölkənin türk birliyinin inkişafında xüsusi yerə sahib olduğunu sübut edir. Prezident İlham Əliyevin və Prezident Şavkat Mirziyoyevin türk birliyinə verdiyi töhfələr, TÜRKSOY, TÜRKPA və Türk Biznes Şurası çərçivəsində aktiv əməkdaşlıq Türk dünyasının daha sıx inteqrasiyasına xidmət edir. Azərbaycanın liderlik etdiyi Türk Dövlətləri Təşkilatı və digər beynəlxalq platformalarda Özbəkistanın verdiyi dəstək həm regional, həm də beynəlxalq miqyasda müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Bu birgə fəaliyyət türk xalqları arasında mədəni, iqtisadi və siyasi əlaqələrin daha da genişlənməsi üçün güclü zəmin yaradır.
Namiq Əhmədov
YAP Xəzər rayon təşkilatının sədri
