Milli ideologiya insanın, cəmiyyətin düşüncələrini formalaşdıran normalar toplusudur. Hər kəsin, hər qrupun özünün ideologiyası olur. Milli ideologiya dövlətçiliyin gücləndirilməsinə xidmət edir. Müasir milli ideologiya dedikdə ilk növbədə müstəqilliyin qorunması, beynəlxalq birlikdə nüfuzun qazanılması, sosial və iqtisadi inkişafın təmin edilməsi başa düşülür. Milli İdeologiya cəmiyyətin enerjisinin hərəkətverici qüvvəsidir. Onun hədəfləri, məqsədləri var. Dünyada mövcud olan bütün dövlətlərin ideologiyası var. Bu yazımızda sizə Azərbaycanın qonşu dövlətlərinin milli ideologiyaları haqqında məlumat verəcəyik.
Türkiyənin milli ideologiyası
Türkiyənin milli ideologiyası zamana, tarixi və sosial şərtlərə görə dəyişsə də, əsasən aşağıdakı sütunlar üzərində qurulub:
1. Kamalizm (Atatürkçülük)
Türkiyənin qurucu lideri Mustafa Kamal Atatürk tərəfindən formalaşdırılan və uzun illər dövlət ideologiyası kimi qəbul edilən sistemdir.
Kamalizmin 6 əsas prinsipi vardır:
Cümhuriyətçilik (Respublikaçılıq) - Monarxiyanın yerinə xalqın seçdiyi idarəçiliyi əsas alır.
Laiklik (Dünyəvilik) - Dinin dövlət işlərindən ayrılması. Dövlətin dinlər qarşısında neytral olması.
Milliyətçilik (Millətçilik) - Etnik kimlikdən çox, ortaq tarix, mədəniyyət və dilə əsaslanan bir Türk millətçiliyi.
Xalqçılıq - Sosial təbəqələr arasında fərq qoymayan, bərabərliyi əsas alan prinsip.
Dövlətçilik - İqtisadiyyatın müəyyən hissəsində dövlətin aktiv rol alması.
İslahatçılıq - Cəmiyyətin müasirləşməsi üçün davamlı islahatların dəstəklənməsi.
2. Türkiyə millətçiliyi
1990-cı illərdən etibarən “etnik deyil, vətəndaşlıq əsaslı” millət anlayışı daha çox önə çıxmağa başladı. Bu, “Türkiyə Cumhuriyyəti vətəndaşı olan hər kəsin Türk hesab edilməsi” prinsipi ilə əlaqəlidir.
3. İslam və mühafizəkarlıq
2000-ci illərdən sonra, xüsusilə Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) hakimiyyətində, milli ideologiya içərisində dini və mühafizəkar dəyərlər önə çıxdı.
Ənənəvi ailə dəyərlərinə vurğu
Dinin ictimai həyatda rolunun artması
Osmanlı mirasına daha çox dəyər verilməsi ilə müşahidə olunur.
4. Neo-Osmançılıq
Bu, Türkiyənin xarici siyasətində və mədəni yönümlərində son illərdə zaman-zaman görünən bir yanaşmadır. Osmanlı dövrünə və bölgədəki tarixi təsir sahələrinə maraq və bağlılıq ifadə edir.
5. Türk-İslam sintezi
1980-ci illərdə güclənən bu anlayış, Türk millətçiliyi ilə İslam dininin birləşdirilməsi ideyasıdır. Həm milli, həm dini dəyərləri bir araya gətirməyə çalışır.
Nəticə
Bugünkü Türkiyənin milli ideologiyası Kamalist miras, vətəndaşlıq millətçiliyi, İslam və mühafizəkarlıq, və geosiyasi ambisiyalar kimi müxtəlif elementlərin qarışığından ibarətdir. Fərqli dövrlərdə bu elementlərdən biri digərlərinə nisbətən daha dominant ola bilir.
Rusiyanın milli ideologiyası
Şimal qonşumuz Rusiyanın milli ideologiyası dövlətin siyasi, mədəni və tarixi əsaslarını qorumağa, xalqın milli kimliyini gücləndirməyə və onun dünyadakı rolunu müəyyənləşdirməyə yönəlmiş dəyərlər və ideyalar sistemidir. Müasir Rusiyada milli ideologiya həm dövlət səviyyəsində, həm də ictimai diskursda mühüm yer tutur.
Rusiyanın milli ideologiyasının əsas elementləri
1. Dövlətçilik və güclü mərkəz
Rus ideologiyasında tarixi olaraq güclü dövlət anlayışı əsas yer tutur. Rusiya özünü tarixi imperiya və supergüc kimi görür. Dövlətin mərkəzləşdirilmiş rolu — idarəetmədə, təhlükəsizlikdə və siyasətdə dominantdır.
2. Vətənpərvərlik
Rusiya xalqı üçün tarixi qələbələr, xüsusilə İkinci Dünya Müharibəsində əldə olunan qələbənin yaddaşlarda saxlanılması, təbliği rus milli ideologiyanın əsas hissəsidir.
3. Tarixi irsə və ənənələrə hörmət
Pravoslavlıq, rus ədəbiyyatı, mədəniyyəti, imperiya və Sovet dövrü irsi milli kimliyin formalaşmasında həlledici amillər kimi təqdim olunur.
4. Rusiyanın özünəməxsusluğu
Rus ideologiyası Qərb dəyərlərindən fərqlənən "rus yolu"nu — "müstəqil sivilizasiya modeli" kimi təqdim edir. Nə qədər mübahisəli görünsə də, bu, Rusiyanın öz dəyərlərinə və idarəetmə modelinə malik olmasından xəbər verir.
5. Multietnik və çoxmillətli birlik
Rusiya Federasiyası müxtəlif etnik və dini qruplardan ibarətdir. Rusiya ideologiyası bu müxtəlifliyi vahid rus dövləti vətəndaşlığı ətrafında birləşdirməyə çalışır.
Müasir dövrdə ideologiyanın təsiri
Bu gün Rusiyanın milli ideologiyasında aşağıdakılar ön plana çıxıb:
Rusiya dünyada güc mərkəzidir və Qərblə rəqabət aparır.
Ənənəvi ailə və dini dəyərlərin qorunması
Uşaqlarda vətənpərvərlik ruhunun tərbiyəsi (məktəblərdə vətənpərvərlik dərsləri).
"Rus dünyası" (русский мир) konsepsiyası — rus dilinin və mədəniyyətinin sərhədlərdən kənarda da qorunması.
Ukrayna müharibəsi fonunda dövlət ideologiyası daha sərt milli və anti-Qərb ritorikasına keçib.
İranın milli ideologiyası
İran İslam Respublikası olaraq həm dini ideologiyaya, həm də millətçilik (fars mərkəzli) ənənələrinə əsaslanır.
